Οι ΄Ελληνες στον ΄Αξενο Πόντο
«Και θα ήταν ακόμα καλύτερα, αν αυτή η Μνήμη χαραζόταν όχι μόνο στων Ελλήνων το νου, αλλά και του κόσμου όλου, προπάντων των «μεγάλων»,που δεν θυμούνται,δεν βλέπουν, δεν ακούνε τίποτα για πάμπολλα τερατώδη εγκλήματα απέναντι στο ανθρώπινο γένος –εγκλήματα όχι μόνο παλιά μα και πρόσφατα και νωπά και ζέοντα…εγκλήματα που, μένοντας ατιμώρητα κι αμνημόνευτα, γεννούν
άλλα κι άλλα κι άλλα, και αποτελούν το άριστο φροντιστήριο της Μεγάλης των Κακούργων Σχολής» (Μάριος Πλωρίτης:Ξένοι προ το ανθρώπινο είδος,βήμα 4-10-1998).
«Ο τόπος μου τριθάλασσος. Ο τόπος των παππούδων μου πανάρχαιος, κερασένιος. Τόπος Ποντικός. Ανήκουνε τώρα σε μένα οι νύχτες του, αφού τις φωτεινές του μέρες τις κρέμασαν στις κερασιές.
Οι φωτεινές του μέρες γύρις και στήμονες του αύριο»(ΦΡΙΝΤΑ ΜΙΡΑΜΠΙΤΑ: ΄Εκητι Πατρίδα ασπίδα μου).
Τούτος ο πανάρχαιος τόπος με τους πανάρχαιους Έλληνες που τον αποίκισαν, έρχεται τούτες τις μέρες πιο έντονα στη μνήμη μας. Ο μύθος του Φρίξου και της Έλλης και οι Αργοναύτες από τη μια και από την άλλη οι έγκυρες πηγές από τους ποιητές και συγγραφείς μας.Ο Ευριπίδης στην ταυρική Ιφένεια εξαίρει το ριψοκίνδυνο της φύσης των Ελλήνων, κάνει νύξεις για τις εμπορικές διακινήσεις της εποχής και για τη ναυτική τέχνη τους στιχ.435-439: Με τραβήγματα διπλόκροτα των ελάτινων κουπιών, με πανιά λινά απ’ ανέμους φουσκωμένα Ποντοπόροι ν’ αρμενίσανε στα κύματα;Να περάσανε τα’ ασίγαστα ακρογιάλια; Πέρασαν με τη νοτιά, με τις πνοές του Ζέφυρου ίσως στη λευκήν ακρογιαλιά του γοργόδρομου Αχιλλέα, λαμπρή απλωσιά μες στον άξενο πόντο;
Ο Ηρόδοτος (485-425 π.χ.) στο 4ο Βιβλίο του (Μελπομένη) κεφ.8-10 και 85-86 αναφέρεται στους «Έλληνας τους των Πόντον οικέοντας» και σ’ όσα του είπαν οι ίδιοι. Συγκριτικά με τους Λυδούς, τους Αιγύπτιους ή τους Σκύθες, στους Πόντιους λίγα αφιέρωσε, επειδή τους θεωρούσε όμαιμους, ομόθρησκους,ομόγλωσσους και ομοδίαιτους. Μόνο τα παράδοξα των βάρβαρων λαών ήθελε να μεταφέρει στο αναγνωστικό του κοινό. Οι ΄Ελληνες λοιπόν αυτοί ήταν ένας ομοιογενής στο σύνολό του ελληνικός πληθυσμός, που συνδέονταν με καθημερινές σχέσεις μεταξύ τους οι διάφοροι οικισμοί του,όπως και με τις υπόλοιπες πόλεις του ελληνικού κόσμου και προπάντων με τη μητρόπολή τους τη Μίλητο. Η εθνική τους συνείδηση όχι μόνο δε χαλάρωνε, αλλά γινόταν ισχυρότερη,καθώς οι λαοί οι ντόπιοι που τους περιστοίχιζαν ήταν βάρβαροι και πολιτιστικά υποβαθμισμένοι. «Ο Εύξεινος Πόντος τώρα είναι η περιοχή όπου ζουν οι πιο καθυστερημένοι λαοί του κόσμου, με μοναδική εξαίρεση τους Σκύθες. Δεν μπορώ να αναφέρω τιμητικά για τον πολιτισμό του κανένα λαό,παρά μόνο τους Σκύθες και τον Ανάχαρση» (4ο,46 κεφ). Από τον 7ο αι. π.Χ. τα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ήταν ονομαστά: Ιστρία, Ολβία, Κιμμέριος Βόσπορος, Οδησσό (Βάρνα), Παντικάππαιο, Θεοδοσία, Σινώπη, Αμισός, Κωτύωρα, Οινόη, Τρίπολη, Τραπεζούντα «πόλιν Ελληνίδα μεγάλην και ευδαίμονα τη χαρακτήρισε ο Ξενοφώντας» Κολχίδα, Φάση, Κερασούντα κλπ. Στο κεφ.108 του ίδιου βιβλίου μας πληροφορεί πως από τους εμπορικούς σταθμούς του Πόντου έφτασαν στα βάθη της σημερινής Ρωσίας,στη χώρα των Βουδίνων, και ίδρυσαν δική τους πόλη, την πόλη των Γελωνών, θέλοντας να δείξει τη διεισδυτικότητα των Ποντίων σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων από το μυχό της Αζοφικής θάλασσας. Στα κεφ.8-10 αναφέρει όσα του είπαν και γιατί «οι ΄Ελληνες οι τον Πόντον οικέοντες»:
Ο Ηρακλής σαλαγώντας τα βόδια του Γηρυόνη, έφτασε στη χώρα των Σκυθών που ήταν ερημιά. Και πως ο Γηρυόνης κατοικούσε μακριά από τον Πόντο,αφού ζούσε στο νησί που οι ΄Ελληνες το λένε Ερύθεια (κόκκινο νησί), εκεί κατά τα Γάδειρα,που είναι έξω από τις Ηράκλειες στήλες,στην ακρογιαλιά του Ωκεανού. Πως ο Ηρακλής από κει έφτασε στη χώρα που σήμερα ονομάζουμε Σκυθία. Καθώς τον βρήκε κακοχειμωνιά και παγωνιά, λένε πως έσυρε πάνω του τηλεοντή, σκεπάστηκε κι έπεσε σε ύπνο βαρύ και πως οι φοράδες του,που βοσκούσαν κάτω από την άμαξα,έγιναν άφαντες-τα’ φερε έτσι κάποιος θεός. Μόλις ξύπνησε, βάλθηκε να τις ψάχνει και έφτασε σε μια περιοχή που ονομάζεται Υλαία. Εκεί βρήκε σε μια σπηλιά μια κόρη-τέρας: μια ΄Εχιδνα με διπλή φύση, που από τους γοφούς και πάνω ήταν γυναίκα κι από κεί και κάτω φίδι (μιξοπάρθενος κόρη). Τη ρώτησε αν είδε πουθενά τις φοράδες του, κι εκείνη του αποκρίθηκε πως τις έχει η ίδια κι ότι δε θα του τις δώσει πίσω πριν σμίξει μαζί της. Ο Ηρακλής έσμιξε μαζί της μ’ αυτή την αντιμισθία. Από αναβολή σε αναβολή στο τέλος τις έδωσε πίσω λέγοντας: «Τις φοράδες σου αυτές που έφτασαν εδώ σου τις έσωσα εγώ κι εσύ μου πλήρωσες τα βρετίκια, γιατί μου χάρισες τρία αγόρια που έχω στην κοιλιά. Πές μου τι να κάνω μ’ αυτά όταν μεγαλώσουν,να τα’ αφήσω να ζήσουν εδώ (μια κι εγώ εξουσιάζω αυτή τη χώρα) ή να τα στείλω κοντά σου;» Και της αποκρίθηκε: όποιον απ’αυτούς δείς να τεντώνει τούτο το τόξο έτσι, πέρα για πέρα και να ζώνεται ετούτο το ζωστήρα μ’ αυτόν τον τρόπο, έ, αυτόν κάνε να κατοικήσει σ’ ετούτη τη χώρα. Όποιος όμως δεν καταφέρνει τις πράξεις που εγώ παραγγέλνω,στείλε τον μακριά από τη χώρα.
Λένε λοιπόν οι Πόντιοι πως εκείνος τέντωσε το ένα από τα δύο τόξα του (γιατί ως τότε δύο κουβαλούσε ο Ηρακλής) κι έδειξε πως δενόταν ο ζωστήρας και κατόπι της παρέδωσε και το τόξο και το ζωστήρα (αυτός είχε στο κούμπωμά του χρυσή κούπα) και πως αφού της τα έδωσε, σηκώθηκε κι έφυγε. Κι εκείνη από τη μεριά της, όταν τα παιδιά που γέννησε, έγιναν άντρες, πρώτα πρώτα τους έδωσε τα ονόματα: τον έναν τους τον είπε Αγάθυρσο, τον επόμενο Γελωνό και τον μικρότερο Σκύθη. ΄Υστερα έχοντας στο νού της την παραγγελία, έβαλε σε πράξη τις εντολές που είχε πάρει. Και πως τα δύο από τα παιδιά της, τον Αγάθυρσο και τον Γελωνό που δεν μπόρεσαν να τα βγάλουν πέρα με τον άθλο που τους πρότεινε, τους έδιωξε από τη χώρα τους η μάνα που τους γέννησε. Όμως ο μικρότερος, ο Σκύθης, τα έβγαλε πέρα κι έμεινε για πάντα στη χώρα. Και πως από το Σκύθη το γιο του Ηρακλή, κατάγεται η βασιλική δυναστεία των Σκυθών, και πως από εκείνη την κούπα οι Σκύθες ακόμη και σήμερα κρεμούν στο ζωστήρα τους κούπες. Κι ακόμα η επιτυχία του Σκύθη οφείλεται σε τέχνασμα της μητέρας του. Αυτά λοιπόν είπαν στον Ηρόδοτο οι Έλληνες που κατοικούν στον Πόντο.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως οι ίδιοι οι Σκύθες ονόμαζαν ως αρχηγό τους τον ιθαγενή Ταργίταο (βιβλ.4ο).
Γιατί λοιπόν οι Πόντιοι μίλησαν για την ελληνική καταγωγή των Σκυθών και παρουσίασαν ως εθνάρχη τους τον ΄Ελληνα Ηρακλή;
Σύμφωνα με τους μελετητές του Ηρόδοτου η εκδοχή αυτή είναι χαρακτηριστική του τρόπου με τον οποίο οι Έλληνες φρόντιζαν να εισάγουν σε «βάρβαρες» χώρες ήρωες της μυθολογίας τους με σκοπό είτε να νομιμοποιήσουν την εγκατάστασή τους στις χώρες αυτές είτε να αιτιολογήσουν ένα ενδεχόμενο αποικισμό. Οι Πόντιοι επινόησαν την περιπλάνηση του Ηρακλή τη Σκυθία και τη συνέδεσαν με το δέκατο άθλο του Ηρακλή, τα βόδια του Γηρυόνη, αλλά γρήγορα το σκηνικό από τη Δύση και τις Ηράκλειες στήλες μεταφέρεται στην Ανατολή με επίκεντρο δράσης τη Σκυθία με τα πολλά άλογα (αργότερα θα είναι η χώρα των Κοζάκων του ποταμού Δόν). Η έχιδνα φαίνεται πως ήταν και η ανώτατη θεά των Σκυθών. Στο κείμενο καθρεφτίζεται η πνευματική ανωτερότητα και η πολιτιστική διείσδυση των Ελλήνων στο βαρβαρικό κόσμο. Ποιος θυμάται ή γνωρίζει σήμερα τους Χάλυβες ή Χάλδους, τους Μοσσύκους, τους Δρίλες, τους Μάκρωνες, τους Σκυθηνούς, τους Κερκίτες, τους Ταόχους, τους Λαζούς, τους Μόσχους, τους Αβαγούς και άλλους που δεν άφησαν κανένα γραπτό ή πνευματικό μνημείο;
Η αφήγηση αυτή των Ποντίων θεωρείται ως το πρώτο ποντιακό ανέκδοτο, αφού φέρουν την καταγωγή τους από τους ΄Ιωνες Μιλήσιους, που ήταν άνθρωποι του εμπορίου, του πνεύματος, των πανηγυριών και καλοντυμένοι (ελκεχίτωνες), όπως τους περιγράφει ο Όμηρος στη Ιλιάδα.
Β΄: Οι Πόντιοι απόστολοι του Ελληνισμού
«Οι μαγωδοί ιστοριοφάγοι απλώσανε τα λιόπανά και την αρίδα τους στα πατρικά μας. Οι φορολόγοι γυμνώνουν ακόμα και τη σκέψη μας. Σκοντάφτουνε στην αλήθεια. Τα χρυσά τους βιβλία αρματωμένα ψέμα υπό το λάμπον κάλλος του Πόντου. Ο μόνος ασφαλής τόπος μας η μνήμη. Οίνωψ Πόντε, στις ολόμαυρες ράχες σου βαρύ θανατικό. Πατρίδα της αποκάλυψης γη»
Συμπληρώνοντας το Α΄μέρος για την ύπαρξη των πανάρχαιων εμπορικών δρομολογίων προς τον Οίνωπα Πόντο, υπενθυμίζω τις περιπέτειες του Οδυσσέα στον Κιμμέριο Πόντο,την τιμωρία του Προμηθέα από το Δία στον Καύκασο,τον Ξενοφώντα και τη φιλιξενία που του επιφύλαξαν οι Πόντιοι της Τραπεζούντας. Μονάχα η Μίλητος αριθμούσε 75 αποικίες. Από τον 5ο π.Χ αι. ο Πόντος ήταν ο σιτοβολώνας της Αθήνας,η οποία εγκατέστησε 600 Αθηναίους στην Αμισό, αποικία των Φωκαέων, και ο Περικλής το 435 π.Χ. εξασφάλισε την ανεμπόδιστη μεταφορά των εμπορευμάτων από τον Πόντο στη Αθήνα. Πολύτιμα για την ελληνική οικονομία ήταν τα δημητριακά,η ξυλεία, το κάνναβι, το λινάρι,τα ψάρια και τα προϊόντα του πλούσιου υπεδάφους ασήμι, σίδηρος,χαλκός. Από τα ομηρικά έπη αναβλύζουν ονόματα ποντιακά καθιερωμένα στη νεοελληνική όπως «Αργύρου Γενέθλιον» δηλ Η Αργυρούπολη του Πόντου, η Σίδη και η Χαλβία με τους πόντιους Σιδηνούς και Χάλυβες. Οι αποικίες εκμετάλλευσης μετατράπηκαν σε δύο αιώνες σε μόνιμα οικιστικά κέντρα. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος τους στην πολιτική και πολιτιστική ζωή της περιοχής φαίνεται από το γεγονός ότι και οι γηγενείς αλλόφυλοι υιοθέτησαν τον ελληνικό τρόπο σκέψης, τα ήθη και τα έθιμά του.
Οι δεσμοί υποταγής στους Πέρσες ήταν ασθενείς και χαλαροί (Αρχιμανδρίτης Πανάρετος,ο Ελληνισμός του Πόντου). Ο Μιθριδάτης ο ΣΤ΄, ο Ευπάτορας είναι ο αδιάψευστος μάρτυρας της άποψης αυτής. Ο Δαρείος χαρακτήρισε τον Εύξεινο Πόντο «εόντα αξιοθέητον, πελαγέων γάρ απάντων πέφυκε θαυμασιώτατος». Στην ελληνιστική περίοδο οι Ελλενοποντιοπόλεις έφτασαν στο αποκορύφωμα της οικονομικής τους δύναμης. Η δύναμη αυτή δεν ανατράπηκε ούτε μετά το 63 π.Χ., όταν ο Ρωμαίος Πομπήιος κυρίεψε την Τραπεζούντα. Οι Έλληνες συνέχισαν να απολαμβάνουν κάτω από τη Ρωμαϊκή κυριαρχία την ανεξαρτησία και την αυτοδυναμία τους. Το 257 μ.Χ. Η Τραπεζούντα λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από σκυθικές εθνότητες και χιλιάδες Τραπεζούντιοι αιχμαλωτίστηκαν. Από τότε η Τραπεζούντα δεν μπόρεσε να ανακάμψει ούτε στην οικονομία ούτε σε πολιτιστική αίγλη. Σ’ αυτό συντέλεσαν η αυταρχική διακυβέρνηση του Διοικλητιανού και του Λίβιου.
Στα χρόνια του Μ. Κω ν/νου 327 μ.Χ. συγχωνεύτηκαν όλες οι εξουσίες στην κεντρική κυβέρνηση της Κων/πολης και ιδρύθηκε η «Επισκοπή Τραπεζούντος εν τη ποντική διοικήσει». Ολόκληρος ο Πόντος τότε χωρίστηκε σε τρεις γεωγραφικές περιφέρειες: Του Ελενόποντου στα δυτικά,του Πολεμωνιακού Πόντου στα Ανατολικά,της Κολωνίας και του Αρμενιακού Πόντου. Την ελληνοκρατούμενη πολιτισμικά Ανατολή τότε ενίσχυσε ο Χριστιανισμός, σύμμαχος στη φυλετική επικράτηση πάνω στη μικρασιατικές εθνότητες. Ο χριστιανισμός διαδόθηκε στον Πόντο από τους απόστολους Ανδρέα και Πέτρο. Το φως του Ευαγγελίου ρίζωνε σταθερά σ’ όλες τις επαρχίες του Πόντου και οι χριστιανοί πλήθαιναν με το χρόνο. Καθοριστικός ο ρόλος και η παρουσία του Νεοκαισαρείας Γρηγορίου. Οι συστηματικοί δωγμοί του Διοκλητιανού και άλλων δυνάμωσαν το φρόνημα των καταδιωκόμενων χριστιανών. Ανάμεσά τους οι νεομάρτυρες Ευγένιος ο Τραπεζούντιος, Ακύλας, Κανίδιος κ.α. Δίδαξαν και φιλοξενήθηκαν εκεί οι μεγάλοι πατέρες της εκκλησίας Βασίλειος ο Μέγας και Γρηγόριος ο Θεολόγος. Το λύκνο του χριστιανισμού Παναγία Σουμελά χτίστηκε στα χρόνια του Μ. Θεοδοσίου. Με τα άλλα μοναστήρια του Πόντου, Βαζελώνα, Περιστερεώτα και Γουμερά αποτέλεσασν τα βάθρα για την εδραίωση και διάσωση του ελληνισμού.
Κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων πολλοί βυζαντινοί στρατηγοί στρατοπέδευαν στον Πόντο. Ο Βελισσάριος ίδρυσε τις εκκλησίες του Αγ. Ευγενίου όπου στέφονταν οι Κομνηνοί βασιλιάδες και του Αγ.Βασιλείου.
Την περίοδο αυτή οι βυζαντινοί αυτοκράτορες παραχώρησαν στους θεματάρχες - φύλακεςτου Πόντου για στρατιωτικοπολιτικούς λόγους ιδιαίτερα προνόμια (απεριόριστη διοικητική αυτονομία και δικαιοδοσίες). Ο Πόντος θα αναλάβει τη φύλαξη των συνόρων. Θ’ ανακηρυχτεί σε επαρχία της ανατολικής αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα (Χαλδία) και θα είναι η πρωμετωπίδα της στον άξονα Ασίας-Δύσης. Πουθενά αλλού σ’ όλο το βυζαντινό χώρο δεν άνθισε τόσο ο κύκλος των ακριτικών τραγουδιών, όσο στον Πόντο και την Καππαδοκία, που κεντρικό θέμα τους είναι ο πατριωτισμός και η παλικαριά. Οι Ακρίτες αυτοί ανάπτυξαν εθνική συνείδηση. Οι ανδραγαθίες του Διγενή τον ανάδειξαν σε εθνικό ήρωα, καθώς συμβόλιζε την αέναη πάλη της ελληνικής φυλής ενάντια σ’ όλους τους ανατολικούς εχθρούς της. Ο Πόντος από τότε θα γίνει η γή των Τραντέλλενων,που εκφράζεται μέσα από την ποικιλία της ποντιακής διαλέκτου.
Από τη στιγμή που το Βυζάντιο κατάργησε τα στρατιωτόπια,τη φορολογική απαλλαγή και τα άλλα ειδικά προνόμια των ακριτών,τα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου έγιναν ευάλωτα σε κάθε εχθρό. Οι θεματάρχες πόντιοι ανάλαβαν την υπεράσπιση των συνόρων μόνοι τους. Ανάμεσά τους οι πολυτραγουδισμένοι Θεόδωρος και Κων/νος Γαβράς, ο Γρηγόριος Ταρωνίτης κ.α. Όταν ο αυτοκράτορας Ρωμανός (1067-1071) επιχείρησε να απομακρύνει τους Σελτζούκους 26 Αυγούστου 1071 στο Μαντζικέρτ, η ήττα του υπήρξε αποφασιστικό πλήγμα και αφετηρία καταστροφής του Βυζαντινού κράτους και του ελληνισμού. Ανεμπόδιστοι οιΣελτούκοι κατέκλυσαν τη Μ. Ασία και δημιούργησαν ξεχωριστά κράτη (σουλτανάτο του Rum). Το 1204 οι Σταυροφόροι ύφαναν το σάβανο του Βυζαντίου και μεταμορφώθηκαν σε νεκροθάφτες του. ΄Ηταν ένας συρφετός από τυχοδιώκτες της Ευρώπης που καταλήστεψαν τους θησαυρούς της Κων/πολης, εξανάγκασαν τους κατοίκους σε εκπατρισμό, την ερήμωσαν πληθυσμιακά και οικονομικά.
Τότε κατακερματίστηκε η αυτοκρατορία σε μικρά κρατίδια και οι απόγονοι της αυτοκρατορικής δυναστείας των Κομνηνών Αλέξιος με τον αδελφό του Δαυίδ, έχοντας τη βοήθεια της θείας του Θάμαρ, ίδρυσε στον Πόντο το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (1204-1461) με έμβλημα το Μονοκέφαλο Αετό. Στα 257 χρόνια ζωής του η πρωτεύουσα Τραπεζούντα θα γίνει η Ιερουσαλήμ των Ποντίων και θα εξακολουθήσει να είναι μέχρι και σήμερα. Λαμπρή εστία γραμμάτων και τεχνών, επιστημών και ζωγραφικής. Στο κράτος των Μεγαλοκομνηνών του Πόντου οφείλει πολλά ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ο οποίος τότε μαστίζονταν από αμάθεια, δεισιδαιμονίες, θρησεκυτικούς πολέμους, απαγχονισμούς και εκτελέσεις για θρησκευτικούς λόγους(Νύχτα Αγ.Βαρθολομαίου). Στον Πόντο κανείς δεν εκτελέστηκε για θρησκευτυικούς λόγους. Η γνώση ποτέ δεν θεωρήθηκε αντίπαλη της χριστιανικής θρησκείας. Η πολιτεία τις προστάτεψε και συμπορεύτηκε μαζί τους αρμονικά. Τα μοναστήρια του Πόντου το 13ο-14ο αι. ήταν σχολεία σοφίας. Κέντρο έρευνας των επιστημών η Τραπεζούντα, στην Αστρονομία, τα Μαθηματικά, στις αραβικές και περσικές επιστήμες. Χιονιάδης Χρυσοκόκκης (γιατρός), Φτωχοπρόδρομος, Θεωνάς, Μιχαήλ Πανάρετος, Ιωσήφ Λαζαρόπουλος, Ιωάννης Ξιφιλίνος (καθηγητής νομικής στην Κων/πολη). Συνέρρεαν σπουδαστές από την Κων/πολη, τηνΑρμενία, την Ευρώπη, τη Ρωσία. Η ζωγραφική τους με εικονογραφημένα χειρόγραφα και τα Χρυσόβουλα Ευαγγέλια κοσμεί ακόμη την Παναγία Σουμελά και το Αγ.Όρος. Ο Ιστορικός Joinville ονομάζει την Τραπεζούντα «Βαθιά Ελλάδα» και ο βυζαντινός ιστορικός Λαόνιχος «ηγεμονίαν Ελλήνων και εις ήθη και δίαιταν τετραμμένην» Οι καρδινάλιοι Βησσαρίωνας και Γ.Τραπεζούντιος μεταλαμπάδεψαν στην Ευρώπη τον Ουμανισμό παίρνοντας μέρος στη σύνοδο της Φεράρας. Παράλληλα η Τραπεζούντα ήταν κέντρο εμπορικών ανταλλαγών Ανατολής και Δύσης. Τα περίφημα «Βλαττία» (μεταξωτά Τραπεζούντας), υφάσματα ριζούντας, καπνά Σαμψούντας κ.α. όδευαν στην Κίνα, Αίγυπτο, Κεϋλάνη, Ιταλία, Φλαμανδία,Κριμαία και ανταλλάσσονταν με πολύτιμες πέτρες, γυαλί κ.α.πολύτιμα προϊόντα.
Με την άλωση της Πόλης 1453 μ.Χ. και της Τραπεζούντας οχτώ χρόνια αργότερα, η κόλαση μετακόμισε στον κόσμο των ζωντανών. Το παλάτι των Κομνηνών μετατράπηκε στρατώνα γενίτσαρων.
Γ΄Κρυπτοχριστιανοί: Μοναδικό παγκόσμιο φαινόμενο
«Πόντος: Αρχέγονη μήτρα. Ενενήντα και πλέον γενιές γεννηθήκαν εκεί πέρα. Κι ακόμη θηλάζουν από το μαστό του Πόντου. Από το γάλα του δεν κόπηκαν ούτε μια μέρα. Κρατάμε άκοπο το λώρο»
(ΦΡΙΝΤΑ ΜΙΑΡΑΜΠΙΤΑ, Έκητι πατρίδα ασπίδα μου)
«Αξιωθείς να γεννηθώ ΄Ελλην, ευλογώ τον θεόν ότι είμαι Πόντιος» Λεωνίδας Ιασονίδης.
Η άλωση της Ποντιακής γης εξανάγκασε πολλούς ΄Ελληνες να μετοικήσουν στα παράλια της μεσημβρινής και νότιας Ρωσίας 750.000 στις παραδουνάβιες περιοχές, σε νησιά του Αιγαίου και στην Ελληνική παροικία της Κων/πολης. Οι περισσότεροι ανηφόρισαν προς τα ενδότερα στα απάτητα βουνά του Πόντου. Εκεί δημιούργησαν έναν αδούλωτο Ελληνικό πολιτισμό. Οι Πόντιοι με όπλα τη γλώσσα,τη θρησκεία και την πολιτιστική τους παράδοση αντιστάθηκαν στο σκοταδισμό της οσμανικής βίας. Σουλτάνοι, Ντερεμπέηδες και στρατός επιδίδονταν σε εγκλήματα και βιαιοπραγίες που μοιραία οδηγούσαν στον εξισλαμισμό. «Το δικαίωμα ζωής ανήκε μόνον στους πιστούς του Μωάμεθ και οι χριστιανοί έπρεπε ν’ αποφασίσουν ή να ζώσι μωαμεθανοί ή ν’ αποθάνωσι, κατόπιν μυρίων κακώσεων και βασάνων, χριστιανοί» (Αρχιμανδρίτης Πανάρετος). «Ο κατ’ οίκον βίος του΄Ελληνος χριστιανού υπήρξεν αληθώς οικτρότατος. Ο ΄Ελλην ενομίζετο και των κυνών ευτελέστερος» (Περικλής Τριανταφυλλίδης). Η λύτρωση έρχονταν μόνο μέσω της αλλαξοπιστίας. «Καθαρόν ελληνικόν αίμα ρέει εις τας φλέβας των οθωμανών των παραλίων μικρασιατικών επαρχιών» (Ι.Βογιατζίδης)
«Ο στρατός του Μωάμεθ Β΄συνέκειτο καθ’ ολοκληρίαν σχεδόν εκ χριστιανών εξισλαμισθέντων» (Κ. Παπαρρηγόπουλος). Πολλοί εξανγκάζονταν να ξενιτευτούν (Θεέμ επήκες τη ξενιτέν μακρά και κει λαλίαν κι φτάνει: Θεέ μου έκανες την ξενιτιά μακριά κι εκεί φωνή δε φτάνει). Καπάρωναν τα κορίτσια των χριστιανών από μικρή ηλικία. Γι αυτό οι γονείς τους όσο ήταν ακόμη στην κούνια τα έβαζαν σημάδια, για να τα γλιτώνουν από την οσμανική αρπακτικότητα (εσουμαδεύτεν σήμαινε συμφωνία μεταξύ των γονέων αγοριού και κοριτσιού).
Εθισμένοι όμως στη τούρκικη ραστώνη, μπροστά στην έλλειψη τεχνογνωσίας και εργατικών χεριών, αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν τους επιδέξιους ΄Ελληνες τεχνίτες και να ανεχτούν τους χριστιανούς για τη δική τους επιβίωση.΄Ετσι σιγά σιγά σχηματίστηκαν ελληνικοί συνοικισμοί κυρίως στη Δαφνούντα, στα ξώτειχα της Τραπεζούντας και σ’ άλλες πόλεις και χωριά. Τη θέση των Ελλήνων βελτίωσαν πολύ τα μεταλλεία του Πόντου. Οι μεταλλωρύχοι ΄Ελληνες απόχτησαν προνομιακή θέση και ήταν αναντικατάστατοι για την Υψηλή Πύλη,γιατί της απέδιδαν κέρδη για τους κατακτητικούς της πολέμους. Ο Μουράτ ο Γ΄παραχώρησε προνόμια στους μεταλλωρύχους, καθώς τους απάλλαξε από την ασυδοσία των ντερεμπέηδων. «Τα ευλογημένα ματέμια στάθηκαν γιατρευτικό φάρμακο του χριστιανισμού και του ελληνισμού».
(Δοσίθεος, ο Ιεροσωλύμων στα 1681). Ανάλογα προνόμια είχαν και όσοι κατείχαν άλλες τέχνες και κυρίως οι ναυπηγοί. Οι απροσπέλαστοι ορεινοί όγκοι (Κρώμη, Σάντα, Σταυρεώτες, Τσάμπασι, Τόνια κλπ) έλυναν με φυσικό τρόπο το πρόβλημα επιβίωσης των ΄Ελλήνων. Οι βίαιοι εξισλαμισμοί συνεχίστηκαν και στον 20ο αι.΄Ασυλα ανακούφισης και καταφυγής οι μονές του Πόντου Σουμελά, Περιστερεώτα, Γουμερά, Βαζελώνος. Στα φανερά Μαχμούτ αγάς και στα κρυφά Νικόλας. Θανάσιμο το παιχνίδι της αποκρυφίας. Η ζωή τους είχε τα χαρακτηριστικά της πορείας των Μυρίων να φυλάγουν τα νώτα και να προσέχουν τα έμπροσθεν. Μηχανεύονταν χίλιους τρόπους να τηρούν το τυπικό της χριστιανοσύνης και από την άλλη να φυλάγονται μήπως αποκαλυφτούν. Φανερά στο Ισλάμ και κρυφά στην Ορθοδοξία. Στα φανερά φωνάζω την κόρη μου Φατιμέ και στα κρυφά την αγκαλιάζω και τη φωνάζω Σοφία.
Σήμερα στα ενδότερα του Πόντου εξακολουθεί να κρυφοκαίει τα καντήλι της Πίστης Κι αυτό γιατί οι ανταλλαγέντες μετρήθηκαν ανάλογα με το θρήσκευμα και όχι ανάλογα με την εθνικότητα.΄Ετσι πολλοί ΄Ελληνες επειδή εξαναγκάστηκαν να αλλαξοπιστήσουν δεν μετρήθηκαν σαν ΄Ελληνες, αλλά σαν Μουσουλμάνοι. Λαθρόβιος Ελληνισμός. Ιδού η απάντηση ενός κρυπτοχριστιανού όταν ρωτήθηκε: πες μας επί τέλους ποιοι είστε εσείς;
«Εμείς είμαστε μια παρεξηγημένη κατηγορία ανθρώπων. Ζούμε πάνω σε μία γέφυρα, που δεν έχει δρόμους, δεν έχει προοπτική η γέφυρα αυτή για μας. Γιατί από τη μια της πλευρά είναι οι Τούρκοι με τους οποίους δεν θέλομε να έχομε καμία σχέση και από την άλλη ήσασταν εσείς που μας αφήσατε και φύγατε, χωρίς ποτέ να κάνετε λόγο για μας. Η μόνη μας ελπίδα είναι ο Θεός». Αναρωτιέται καθένας από μας ποια πολιτική θα ακολουθούσε η Τουρκία, αν βρισκόταν στη δική μας θέση(Κώστας Φωτιάδης: Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου).
Το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού παρατηρήθηκε και στην Αλβανία, Κύπρο, Κρήτη, Καππαδοκία,νησιά του Αιγαίου. Η έκταση και η τραγικότητα των περιοχών του Πόντου προκάλεσε διεθνείς επικρίσεις. Το 1856 όταν εκδόθηκε το Γκιουλχανέ (Χάρτης) των Χάτι Χουμαγιούν δηλ το δικαίωμα της ανεξιθρησκείας, ο κρυπτοχριστιανός Μολλάς Σουλεϊμάν εφέντης δεν πέταξε αμέσως το σαρίκι, αλλά περίμενε να δει πως θα συμπεριφέρονταν οι Οθωμανοί στον κρυπτοχριστιανό Αρμένιο ιερέα. Όταν είδε πως τον κρέμασαν, κατάλαβε ότι τον περίμενε ίδια τύχη και έπεσε νεκρός μέσα στο σπίτι του. Αλλαξοπίστησαν,αλλά ίσως ποτέ στη ζωή τους δεν πήγαν σε τζαμί. (Pervin Erbil «H Νιόβη θρηνούσε για τη Μικρά Ασία»). Η συνθήκη της Αδριανούπολης 1829 και οι σχετικές ελευθερίες που παραχώρησε ο Χάτι Σερίφ 1839 και ο Χάτι Χουμαχιούν το 1856, βελτίωσαν σταδιακά τις σχέσεις των Οθωμανών με τους Χριστιανούς, έφεραν οικονομική ευημερία,αύξηση του ποντιακού πληθυσμού, οικονομική ανάπτυξη και καλλιέργεια ελληνικής εθνικής συνείδησης. Ο Ελληνισμός του Πόντου πήρε ξανά στα χέρια του το εμπόριο του Εύξεινου Πόντου, ξαναβρήκε τις παλιές δόξες του,έχτισε εκκλησιές, χωριά και ο επιχειρηματικός τραπεζικός κόσμος έλεγχε με την Τράπεζα Αθηνών όλη την οικονομία του ανατολικού κόσμου. Το προβάδισμα του ελληνισμού του Πόντου ήταν θεαματικό. Ανέτρεψε τη μέχρι τότε κατάσταση στις εμπορικο οικονομικές συναλλαγές. Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας αποτέλεσε τον πνευματικό φάρο τουΕλληνισμού. Οι ΄Ελληνες κάτοικοι του Πόντου ανέρχονταν σε 700.000 χιλιάδες, 1500 περίπου χωριά, 1400 σχολεία, 1890 εκκλησιές. Αυτή η ραγδαία ανάπτυξη προκάλεσε την οργή των φανατισμένων μουσουλμάνων,που εκδήλωναν την αντίδρασή τους με βίαια μέτρα. «Εάν εμείς οι Τούρκοι πεινάμε και βασανιζόμαστε, υπεύθυνοι είναι για όλα αυτά είναι οι γκιαούρηδες,που κρατούν το βιος και το εμπόριό μας! Μέχρι πότε θα κλείνουμε τα μάτια μας στη θρασύτητα και την εκμετάλλευσή τους;Να διακόψετε κάθε είδους επαφές μαζί τους. Τι κερδίζετε από τη δήθεν αδελφική συμβίωση μαζί τους;» «Οι προπαγανδιστές Νεότουρκοι έτρεχαν απ’άκρη σ’άκρη στη Μ. Ασία και έλεγαν δημόσια «βρωμεροί γκιαούρηδες, σκύλοι είστε χειρότεροι από την πανούκλα φίδια που τα θρέφουν οι μουσουλμάνοι στον κόρφο τους αυτή η χώρα ανήκει μόνο στους μουσουλμάνους Τούρκους και η χώρα δε θα βρει τη γαλήνη της αν δεν διωχτούν όλοι οι γκιαούρηδες» Αυτό το έγγραφο το διένειμε στα 1912 στους Ανατολικούς νομούς η Γερμανική Τράπεζα Παλαιστίνης.΄Ετσι διαμόρφωσαν το ιδεολογικό πλαίσιο για τη νομιμοποίηση του εκτοπισμού των Ελλήνων.(Parvin Erbil, «H Νιόβη θρηνούσε για τη Μ. Ασία»). Αφού προηγήθηκε η σφαγή των 1.500.000 Αρμενίων σειρά είχαν οι ΄Ελληνες.
Το Νοέμβριο του 1916 ο Βεχήτ πασά με τους Γερμανούς συμβούλους του ετοίμασε ένα σχέδιο στρατιωτικής ασφάλειας. Η σκοτεινή και σκοτισμένη ατμόσφαιρα του α΄παγκόσμιου τους πρόσφερε μοναδικές δυνατότητες για τους σκοτεινούς σκοπούς τους. Το 1916, ενώ η κυρίως Ελλάδα βιώνει τη δίνη του εθνικού διχασμού,τα ρωσικά στρατεύματα επελαύνουν από το Βατούμ και το Κάρς στα οθωμανικά εδάφη. Το γεγονός ότι οι ΄Ελληνες κάτοικοι της Μαύρης θάλασσας ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι και μπορούσαν να συμμαχήσουν με τους Ρώσους,τους οδήγησε νααποφασίσουν τη μετατώπιση όλων των πληθυσμών τους στα νοτιότερα της Τουρκίας. Το Σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή το Νοέμβριο του 1916, σε συνθήκες βαρυχειμωνιάς, με χιόνια και με κρύο. Ανάγκασαν όλους τους ΄Ελληνες ορθόδοξους αδιακρίτως ηλικίας,νέους γέρους,γυναίκες και παιδιά να μετακινηθούν στα νότια, χωρίς να τους επιτρέψουν να πάρουν μαζί τους τίποτα. Επιείκεια σε κανέναν ούτε σε άρρωστους ούτε σε υπερήλικες. Οι τσέτες επιδίδονταν σε λεηλασίες και στη συνέχεια σε πυρπολήσεις, ώστε να μη θυμίζει τίποτα εκείνους που έφυγαν. Η πορεία μέσα σε αφόρητο κρύο και κάτω από πυκνή χιονόπτωση αποτελεί εξορισμό με τελικό σταθμό το θάνατο. Μια τέτοια φρικιαστική πορεία περιγράφει η αμερικανίδα Σάνο Χάλο για την ποντιοπούλα μάνα της Ευθυμία στο βιβλίο της «Ούτε τα’ όνομά μου».
Για τις περιοχές που δεν υπήρχε η Ρωσική απειλή, εκπονήθηκαν και εφαρμόστηκαν τα τάγματα θανάτου, τα αμελέ Ταμπουρού, (Amele Taburlari), τα ΄Αουσβιτς εν ροή όπως τα ονόμασε ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης. Ο θάνατος 2.300 από τους 3.000 άνδρες που υπηρετούσαν στο 2ο τάγμα εργασίας στο Κιλίς της ΄Αγκυρας, είναι ενδεικτικός. Νυστικοί και άυπνοι, τρέμοντας από τον τύφο, με αιμοπτύσεις όπως ακριβώς επιθυμούσαν οι δήμιοί τους. Από την άλλη συνεχιζόταν το ανελέητο κυνηγητό των λιποτακτών κι έτσι ολοκληρώνονταν το εκκαθαριστικό σχέδιό τους.
Η 15η Μάη 1919 είναι η μέρα που ο Ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη. Οι Κεμαλικοί χωροφύλακες από τον Πόντο ξεκίνησαν τις εκκαθαρίσεις με αρχηγούς τους αρχιλήσταρχους της τρόικας Τοπάλ-Ταλαάτ και Ινονού.΄Ελεγχαν ένα προς ένα τα σπίτια, έπαιρναν τους εργαζόμενους ενήλικες οικογενειάρχες και τους συγκέντρωναν στις πλατείες των πόλεων και των χωριών για εκτέλεση. Η Αμάσσεια και η πλατεία της είναι η τραγικότερη απόδειξη αυτού του δράματος.΄Οποιος προσέχει τον αδριάντα του Στράβωνα διαβάζει «εδώ γεννήθηκε ο Τούρκος γεωγράφος Στράβων». Η ημερομηνία γέννησής του αποδεικνύει ότι δεν υπήρχαν τότε Τούρκοι σ’αυτά τα μέρη. Όσο για τα γυναικόπαιδα «από το Honaz μέχρι τον σιδηροδρομικό σταθμό Kocabas 14-15 ζαπτιέδες προκάλεσαν πολλά βάσανα και καημούς στις γυναίκες και στα κοριτσόπουλα. Αργότερα μάθαμε ότι ορισμένες τις έσφαξαν στο Sapanca Bogazi. Κανείς δεν γνωρίζει αν διασώθηκε καμία ή όχι. Κερασούντα, Σαμψούντα, Αργυρούπολη, Οινόη, Όφις Ριζούντα, Μπάφρα, Μερτζιφούντα με το περίφημο Ανατόλια και άλλες ποντιακές πόλεις και χωριά θα φαντάζουν σαν ξωτικά τοπωνύμια και τίποτα παραπάνω, αν τις ξεχάσομε. Στον Πόντο δεν έμεινε κανείς ως ανταλλάξιμος.΄Ολοι εκδιώχτηκαν και εκτελέστηκαν πριν την ανταλλαγή.
Οι Φραγκολεβαντίνοι Ιταλοί-Γάλοι-Γερμανοί και Εγγλέζοι ήταν οι ηθικοί αυτουργοί της Μικρασιατικής καταστροφής. Αυτοί λαγνουργούσαν στο σώμα του Μικρασιατικού ελληνισμού. Τα πτώματα χωρίς φέρετρα στις μεγάλες δυνάμεις έφεραν πλούσια κέρδη,πολιτικά και οικονομικά. Το δολάρια από τα πετρέλαια της Μοσούλης είναι ποτισμένα με Μικρασιατικό αίμα.΄Οπου πάτησαν αποικιοκράτες Αγγλοι και Γάλοι έδειξαν την εφευρετικότητά τους στα βασανιστήρια (Απεικονίζονται στα ομοιώματα της Μαντάμ Τυσώ). Οι μαθητές του Λίμαν Σάδερς χειρότεροι. Μας λένε: Είστε ίδιοι με τους Τουρκαλάδες Ανατολίτες. Αυτή είναι η μεγάλη πλάνη τους.΄Οπου πάτησε ελληνικό πόδι δημιούργησε,έφερε τη χαρά, την προκοπή και την ευημερία. Οι μικρές Ελλάδες έξω από την Ελλάδα ήταν τα αστραφτερά μετέωρα που σελάγισαν και φώτισαν το μολυβένιο ουρανό ενός κόσμου που ήταν βουτηγμένος στην αμάθεια και τη βαρβαρότητα. Μίλητος ΄Εφεσσος, Σμύρνη). Τα περισσότερα από τα εφτά θαύματα του αρχαίου κόσμου από τους ΄Ελληνες της Μ. Ασίας αρχιτεκτονήθηκαν. Η αλήθεια και ο πολιτισμός συμπορεύονται με τους ΄Ελληνες. Η Ελλάδα δεν συνθλίβεται στις μυλόπετρες της Ιστορίας. «Μα αφού είναι πολιτισμένοι οι ΄Ελληνες, γιατί τους σφάζουν; Ντρέπομαι που ανήκω στο ανθρώπινο είδος. Οι Τούρκοι ήταν ωμότεροι των θηρίων» (Τζώρτζ Χόρτον, ειδικός επιτετραμμένος της αμερικανικής πρεσβείας στην Κω ν/πολη). Άλλος ξένος δημοσιογράφος «Ούτε οι διάβολοι δεν επινοούν τέτοιες σφαγές». Οι Τούρκοι ακόμη και σήμερα που χτυπούν την πόρτα της Ευρώπης διαθέτουν πολλά κεφάλαια στα πανεπιστήμια της Αμερικής και στη διπλωματία για να σκεπάζουν την αγριότητα των γενοκτονιών τους.
Στο δόγμα της ακεραιότητας της Τουρκίας οι προστάτες τους επέβαλαν σιωπή νεκροταφείου και παραχάραξη της Ιστορίας. Λήθη ες αεί. Κι εμείς έχοντας παράδειγμα το σοφό παππού μας Θουκυδίδη φωνάζομε Μνήμη ες αεί. Καμία λήθη, καμία σιωπή, «ίνα ανεξίτηλα γένηται». Η Μαύρη βίβλος όμως γράφτηκε. Από τότε είμαστε οι Πόντιοι της διασποράς. Ποτέ δεν ήμασταν τόσο διασκορπισμένοι στα πέρατα του κόσμου όσο σήμερα. «Όμως ο Πόντιος ποντίζεται αλλά δεν καταποντίζεται». Δυστυχώς οι εκθέσεις που αποδεικνύουν κινδύνους, ολοκαυτώματα και αδικίες κοιμούνται στη σκόνη των αρχεείων. Γιατί οι σύγχρονοι καιροί απαιτούν Πόντος, Μικρά Ασία, Θράκη, Ίμια,να είναι αυτών που τις διεκδικούν κι όχι αυτών στους οποίους ανήκουν.
Όταν οι λαοί επαγρυπνούν δεν αφήνουν περιθώρια για νέα ολοκαυτώματα Γι αυτό μετατρέψαμε τις ημέρες των παθών και των διώξεων, σε αφετηρία ανάστασης και αναγέννησης. Από χαμένες μετωνομάστηκαν σε αλησμόνητες
Φόρτωσαν στην άδεια καρδιά τους την πίκρα, την απόγνωση και φύλαξαν στη μνήμη τους ερμητικά τα ευτυχισμένα ως τότε δικά τους χρόνια.΄Εκλεισαν τα μάτια τους να μη δουν τη φρίκη, τη φωτιά, τη σφαγή. Φορτώθηκαν την απελπισιά στην πλάτη. Χωρίζανε μάνες και παιδιά, αδέλφια, φίλοι,ζωντανοί και πεθαμένοι. Τα αρπαχτικά τους ξερίζωναν την καρδιά και οι αθέλητοι Αργοναύτες 350.000 χιλιάδες πήραν το δρόμο της επιστροφής,περιπλανημένοι στον΄Αξενο Πόντο τηςπροσφυγιάς. Οι καρδιές τους λαμπαδιάζουνε ακόμη στων δρόμων τις διχάλες. Το σώμα μας εδώ και κει πέρα στα ρουμάνια ο νούς και η καρδιά μας.«ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ, εάν επιλάθωμέ σου, ω πάτριος Ποντία γή». «Ψέματα γραμμένα με μελάνι ποτέ δεν μπορούν να παραποιήσουν γεγονότα γραμμένα με αίμα» (Λη Χσούν, Κινέζος).
Είναι η Ιστορία μας και πρέπει να λέγεται και να γράφεται,γιατί «ΤΟ ΤΡΑΓΙΚΟ Η ΑΓΝΟΙΑ ΚΩΜΙΚΟ ΤΟ ΚΑΝΕΙ».
Υστερόγραφο:Πιστεύω πως όλοι μαζί οι πρόσφυγες πρέπει να ορίσουν μια ημερομηνία Γενοκτονίας (Μικρασιάτες, Θρακιώτες, Πόντιοι και Διασκορπισμένος Ελληνισμός). Εν τη ενώσει η ισχύς, αφού οι ισχυροί κωφεύουν.
Γιάννης Αλεξ.Ρωμανίδης