Αντάρτικα είναι τα σώματα που δημιουργήθηκαν στα βουνά, στην αρχή σαν αναγκαία λύση αυτοάμυνας των Ποντίων από τις καταπιέσεις των Τούρκων και αργότερα ως κύριος σκοπός για τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου.
Για να αποφύγουν οι Πόντιοι τη στράτευσή τους στα «Αμελέ Ταπουρού», Επειδή γνώριζαν τις άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν σ'αυτά και ότι σκοπός τους ήταν η εξόντωση του ποντιακού και αρμένικου στοιχείου, εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και κατέφυγαν στα βουνά και στα δάση. Στην αρχή ο αριθμός αυτών των φυγάδων ήταν μικρός, καθημερινά όλο και μεγάλωνε με την προσέλευση νέων φυγάδων. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν οι πρώτοι πυρήνες των ποντιακών αντάρτικων σωμάτων.
Ο υπουργός εσωτερικών της Τουρκίας Ταλαάτ πασάς(1874-1921), για να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση, με διάταγμα που εξέδωσε παράγγελνε την άμεση παράδοση των όπλων των φυγάδων. Έτσι άρχισαν οι έρευνες των σπιτιών για την ανακάλυψη των όπλων ενώ συγχρόνως οι χωροφύλακες έδερναν, βασάνιζαν και βιαιοπραγούσαν σε βάρος των κατοίκων, με το πρόσχημα να μαρτυρήσουν πού είχαν κρυμμένα τα όπλα. Μπροστά σ'συτήν την κατάσταση πολλοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τους δικούς τους και τα σπίτια τους και να ανέβουν στα βουνά προκειμένου να σώσουν τη ζωή τους.
Τα ποντιακά αντάρτικα σώματα αναπτύχθηκαν κυρίως στο Δυτικό Πόντο, στην Αμισό(Σαμψούντα) , στην Πάφρα και στην περιοχή της Τοκάτης .
ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Στον Ανατολικό Πόντο δρούσαν τα αντάρτικα σώματα των Σανταίων , που αρχηγό τους είχαν τον ξακουστό Ευκλείδη, της Τραπεζούντας, της Ματσούκας και της Αργυρούπολης .
Σχετικά με την οργάνωση και τη διάρθρωση των αντάρτικων ομάδων, δε διασώθηκε ένας έγγραφος κανονισμός ή κάποια οδηγία. Από τις διηγήσεις των οπλαρχηγών που φτάνουν μέχρι την εποχή μας, μαθαίνουμε πως την ανώτατη εξουσία την είχε ο οπλαρχηγός(Τσετέμπασης). Όλοι οι οπλαρχηγοί συνδέονταν μεταξύ τους με γρήγορους συνδέσμους και στις δύσκολες ώρες συγκέντρωναν τις δυνάμεις τους και χτυπούσαν τον εχθρό κατά μέτωπο και από τα πλάγια.
Πολύ συχνά ίσχυε ο θεσμός των συμβουλίων των αρχηγών, για τη λήψη σπουδαίων αποφάσεων όπως λ.χ. την άμυνα ή τη φυγή σε πιο ασφαλή καταφύγια, τη λήψη μέτρων για αντίποινα, τη συζήτηση για την παράδοση ή μη των όπλων σε κάθε περίπτωση αμνηστείας που χορηγούσε η τουρκική διοίκηση, την τακτική που έπρεπε να ακολουθηθεί για την αντιμετώπιση μονάδων του τακτικού στρατού με τη μέθοδο του ανταρτοπόλεμου ή την τακτική των χαρακωμάτων, όπως έγινε πολλές φορές σε μάχες που η διάρκειά τους ξεπέρασε τον ένα ή και περισσότερους μήνες.
Η γλώσσα που μιλούνταν μεταξύ των ανταρτών ήταν κυρίως η ποντιακή διάλεκτος, στην περίπτωση βέβαια που το αντάρτικο σώμα ήταν ομοιογενές. Τα αντάρτικα σώματα κρατούσαν τις αρχές του συνωμοτισμού, του απόρρητου και της μυστικότητας με υποδειγματική τάξη.
Μεγάλη ήταν και η συμβολή της Ελληνίδας του Πόντου στους αγώνες του έθνους. Στις γυναίκες που στάθηκαν επάξια στο πλευρό των παλικαριών σαν άξιες μανάδες, αδελφές και σύζυγοι και που πλήρωσαν το πιο ακριβό τίμημα θυσιών μιας και ο κατακτητής είχε ως νόμο του τη θεωρία των αντίποινων στον άμαχο πληθυσμό.
Τα αντάρτικα σώματα του Πόντου ήταν μια από τις μορφές αντίστασης του ποντιακού ελληνισμού και μάλιστα η κορυφαία εκδήλωσή του γιατί ασφαλώς υπήρχαν και άλλες μορφές αντίστασης. Βέβαια δεν υπάρχουν κείμενα ούτε αρχεία με στοιχεία για τους φημισμένους στρατηγούς, ταγματάρχες και λοχαγούς των ανταρτών. Με κύριο χαρακτηριστικό τους την αυτοθυσία και το πείσμα πάλεψαν οι αντάρτες με τους άτακτους αλλά και με τον τακτικό τουρκικό στρατό σε πολύνεκρες και πολυήμερες μάχες. Χωρίς βοήθεια από πουθενά, από καμιά μεγάλη δύναμη, ούτε καν από τη μητροπολιτική Ελλάδα, στηρίχθηκαν αποκλειστικά και μόνο στο πάθος τους για την ελευθερία, για τη διαφύλαξη της τιμής και της οικογένειας, των «βωμών και εστιών» τους. Μόνοι τους συμπαραστάτες ήταν οι ελληνικοί πληθυσμοί, η εκκλησία και ο κλήρος καθώς και όλες οι σταυροπηγιακές μονές.
Από το βιβλίο του Χρ. Σαμουηλίδη «Μαύρη Θάλασσα»
ΠΟΝΤΙΟΙ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΙ ΤΟΥ Δ. ΠΟΝΤΟΥ
Βασίλειος Ανθόπουλος ή Βασίλ Αγάς ή Βασίλ Ουστά ή Καράβασιλ
Αναφέρεται ως γενικός αρχηγός των αντάρτικων ομάδων του δυτικού Πόντου.
Ήταν από το χωριό Κιζίκ της περιφέρειας του Απές ή Επές ή Habeche.
Η δράση του άρχισε τον Ιούλιο του 1915 όταν κατόρθωσε να απελευθερώσει έναν Ρώσο στρατηγό από το στρατόπεδο αιχμάλωτων της Σεβάστειας και να τον οδηγήσει με καράβι στη Ρωσία.
Έδρασε στις περιοχές Σεβάστειας, Τοκάτης, Νεοκαισάρειας, Έρπαα, Σαμψούντας στον Δυτικό Πόντο. Πραγματοποίησε επανειλημμένες αποστολές στην κατεχόμενη από τους Ρώσους Τραπεζούντα και εξασφάλισε για τα αντάρτικα σώματα σύγχρονα όπλα. Την γυναίκα του την έλεγαν Νάστα (Αναστασία) η οποία τον ακολούθησε τουλάχιστον σε μία του αποστολή, αυτή που περιγράφεται στο βιβλίο του Δημ. Κουτσογιανόπουλου. Δολοφονήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1922 ευρισκόμενος εκεί προκειμένου να συγκροτήσει σώμα Ποντίων ανταρτών.
Υπαρχηγός του ήταν κάποιος Δαμιανός από το χωριό Ιν-Ονού επίσης της περιοχής Επές. Υπάρχουν αναφορές για τα πρωτοπαλίκαρα του που ήταν ο Πέτρος Χατζηκυριάκος και κάποιος Θύμος. Σημειώνουμε επίσης ότι ο ίδιος δεν έδρασε ποτέ στην περιοχή Επές και γενικότερα της Νικόπολης.
Στυλιανός Κοσμίδης ή Ιστύλ Αγάς
Ο Ηλίας Κοσμίδης (αδελφός του Στυλιανού) ήταν οπλαρχηγός της περιοχής Σαμψούντας. Πέθανε στην Όξε και ο θάνατος του προκάλεσε βαρύτατο πένθος σε όλο τον χριστιανικό πληθυσμό.
Ο Ιστύλ Αγάς που τον αντικατέστησε, έγινε αργότερα αρχηγός της περιοχής Σαμψούντας με υπαρχηγούς τον Κωνσταντίνο Παπουλίδη από το χωριό Όξε και τους Γεώργιο Τσακαλή και τον Γιαγκούλα.
Γεννήθηκε το 1886 στο χωριό Κοβτσάπογαρ ή Κοβτζέ Πουγάρ της Σαμψούντας (ΝΔ περίπου 10 χιλιόμετρα).
Πέθανε στη Δράμα το 1940.
Στον τάφο του στη Δράμα αναφέρονται αλλά δύο ονόματα :
• Μάρω Κοσμίδου γεν. το 1922 , απεβίωσε εις Δράμαν το 1943
• Κυριακή Κοσμίδου : απεβίωσε την 3.1.73 ετών 75
Παντελής Αναστασιάδης ή Παντέλ Αγάς
Γεννήθηκε το 1896 στο χωριό Τσιμενλί της Σαμψούντας (ΝΔ ~ 12 χιλιόμετρα, πολύ κοντά στο Τσάμαλαν). Εγκαταστάθηκε στο Ποντολίβαδο Καβάλας. Ήταν υπαρχηγός του Δημήτρη Χαραλαμπίδη (και γαμπρός του).
Πρωτοπαλίκαρο του Παντέλ Αγά ήταν κάποιος Καραθανάσης.
Απέκτησε δύο αγόρια και ένα κορίτσι.
Δημήτρης Χαραλαμπίδης
Γεννήθηκε και έδρασε στα χωριά της περιοχής Σαμψούντας κατά την πρώτη περίοδο του αντάρτικου.
Βοηθός του Θόδωρος (γιος του) σκοτώθηκε στο Τσιμενλί.
Επίσης βοηθός του Δημοσθένης (γιος του) σκοτώθηκε στη μάχη του Αγιού Τεπέ.
ΑΛΛΟΙ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΙ
• Αιμίλιος Καδήογλου (περιοχή Σαμψούντας, πρώτη περίοδος).
• Καπετάν Αντών ή Αντών Πασάς (περιοχή Πάφρας)
• Καπετάν Παπούλας : ο πρώτος αντάρτης από τον Βαλκανικό πόλεμο.
• Καπετάν Χατζή : σκοτώθηκε στο Χουζουρλί
• Καπετάν Ανέστης Πατμάν
• Καπετάν Τσαγκαλής
• Καπετάν Τσογκάλης
• Καπετάν Ονούφρης
• Καπετάν Αμπατζής
• Καπετάν Καμανλής
• Καπετάν Λευτέρης
• Τσάμ Νικολής
• Γκοτζά Αναστάς (Αναστάσιος Παπαδόπουλος)
• Μπαρμπαζαχαρίας
• Δεληλάζαρος
• Μάζαλη Αβραάμ
• Κώστα Αγάς
Αντάρτικο τραγούδι (Μάκης Σελαμαζίδης στην Γερμανία) με Σιαμίδη και Αχιλλέα Β.
«Αντάρτε μ ΄σα ψηλά ρασιά
λελεύω σε ...
Ποίος μαϊρέβ και φάϊσεν
ποίος στρών ΄το κρεβάτοπο σ ΄
και κείσαι και κοιμάσαι ...»
Βιβλιογραφία-Πηγές :
• Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού
• Δημ. Σ. Κουτσογιαννόπουλου Ανάμεσα στους αντάρτες του Πόντου
• Αρχείο του Πόντου
• Ποντιακή Εστία