Στη βυζαντινή περίοδο (476 μ.Χ.) αναφέρεται ως μία από τις σημαντικότερες πόλεις και το 10ο αιώνα ως η «Βασιλίς των πόλεων» του Εύξεινου. Τότε απέκτησε σχολεία και εμπορική κίνηση, έγινε μεγάλο πολιτιστικό κέντρο και μέχρι την κατάληψή της (1461) από τον Μωάμεθ Β' τον πορθητή ήταν πρώτη πόλη της Ανατολής, ισχυρός προμαχώνας ενάντια στην ασιατική βαρβαρότητα.Στην κεντρική πλατεία της πόλης το μνημείο (Ιμαρέτ-τριαντάφυλο της άνοιξης) της Γκιουλ Μπαχάρ θυμίζει την ιστορία της πανέμορφης 20χρονης τότε Ελληνίδας από το χωριό Ιμέρα, που την ερωτεύτηκε και την έκανε γυναίκα του, ο γιος του πορθητή της Κωνσταντινούπολης, Βαγιαζήτ Β'.
Σε παλιά ελληνική γειτονιά, στο κτίριο που στέγαζε το φροντιστήριο της Τραπεζούντας, το σχολείο όπου σπούδασαν χιλιάδες Ελληνόπουλα του Πόντου, για να διακριθούν στις επιστήμες, τις τέχνες και το εμπόριο, λειτουργεί σήμερα τουρκικό Λύκειο.
Στη φθορά του χρόνου και την καταστροφή άντεξαν και κτίρια τραπεζών στην κεντρική λεωφόρο, γύρω από την κεντρική πλατεία, ενώ σ' ένα από τα μεγάλα κτίσματα των Ελλήνων έχει εγκατασταθεί το Κεντρικό Ταχυδρομείο.
Ιστορικά μοναστήρια
Ομως έξω από την πόλη, πολλά ιστορικά μοναστήρια (χρονολογούνται από το 270 μ.Χ.) έχουν γίνει αποθήκες για ζωοτροφές.
Το παλαιότερο στον Πόντο, του Αγίου Ιωάννη του Βαζελώνος, χτισμένο σε υψόμετρο 1.500 μέτρων, με σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ελληνικής παιδείας, είναι σήμερα ερειπωμένο και χωρίς δρόμο και χρειάζεται πεζοπορία 15 λεπτών για να φτάσεις εκεί.
Οι εσωτερικοί χώροι έχουν καταστραφεί και μαζί τους πολύτιμες τοιχογραφίες.
Λίγοι γνωρίζουν ότι στην ιερή-ιστορική αυτή μονή, Ρώσοι βυζαντινολόγοι ανακάλυψαν τον 16ο αιώνα τον πρώτο Κώδικα του Επους του Διγενή Ακρίτα.
Και στο ξακουστό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα (κτισμένο το 752 μ.Χ.), που επισκεφθήκαμε στη συνέχεια, στο βουνό Πυργί Τραπεζούντας, η εικόνα που αντικρίσαμε ήταν απογοητευτική. Παντού, καταστροφές και εγκατάλειψη.
Κοιτάζουμε από τα υψώματα που βρισκόμαστε τον Πόντο και θυμόμαστε ότι από τις ίδιες τοποθεσίες, το 400 π.Χ., οι Μύριοι του Ξενοφώντα φώναξαν αντικρίζοντας τον Εύξεινο «Θάλαττα! Θάλαττα!»
Επόμενος προορισμός μας η Παναγία Σουμελά, στο όρος Μελά, 40 χιλιόμετρα νότια της Τραπεζούντας.
Για να φτάσεις εδώ, σε υψόμετρο 1.300 μέτρων, περνάς από τα χωριά Χατζημεμέτ, Εσκίρογλου και καταλήγεις στην περιοχή Κατσούκα, όπου ζουν σήμερα περισσότεροι από 2.000 κάτοικοι.
Δρόμος δεν υπάρχει ούτε γι' αυτό το ιστορικό μοναστήρι του Ποντιακού Ελληνισμού.
Σήμερα σε περιοχές που άλλοτε ήκμαζε ο Ελληνισμός, δεν μένει πια ούτε ένας Ελληνας. Τα παλιά σπίτια τους, βουβοί μάρτυρες του παρελθόντος και φαντάσματα. Σε πείσμα του χρόνου και των δηώσεων όμως, τα ίχνη, το χρώμα το ελληνικό, είναι ακόμη έντονα στις γειτονιές της Τραπεζούντας, όπου τα αρχοντικά δείχνουν τους χρόνους «γέννησης», την καταγωγή τους.
Στο οδοιπορικό μας επισκεφθήκαμε περιοχές και χωριά, οπου ο ποντιακός πληθυσμός καλλιέργησε τα γράμματα, την ελληνική παιδεία και ανέπτυξε το εμπόριο.
Σήμερα τα περισσότερα ελληνικά σχολεία είναι γκρεμισμένα και σε όσα κτίρια σώθηκαν, λειτουργούν τουρκικά. Το ίδιο και οι εκκλησίες. Όσες στέκουν όρθιες έχουν γίνει αχυρώνες ή έχουν μετατραπεί σε τζαμιά, όπως στο χωριό Ίμερα, έξω από την Τραπεζούντα.
Η γλώσσα όμως, η ποντιακή διάλεκτος, παραμένει ζωντανή.
Σε καφενεία, σε δρόμους και σε πλατείες συναντήσαμε κατοίκους να τη μιλούν. Ανθρωποι φιλόξενοι, ευγενικοί, γεμάτοι προγονικές μνήμες.
Γνώριζαν για τον ξεριζωμό του Ποντιακού Ελληνισμού το 1921, μας είπαν για τις ελληνικές γειτονιές που απέμειναν έρημες, για άλλες, που κατοικήθηκαν από Τούρκους. Ενας από αυτούς, στην περιοχή της Τραπεζούντας, μας συγκίνησε με τον τρόπο του.
Μόλις άκουσε να μιλάμε ελληνικά, έφερε από το σπίτι του να μας δείξει έναν παλιό καθρέφτη που έγραφε «Καλημέρα». Κράτησε το κειμήλιο, όταν οι Έλληνες έφυγαν κυνηγημένοι όπως όπως, αφήνοντας τις περιουσίες τους και τα σπίτια τους ανοιχτά.
Ούτε ένα κομμάτι ψωμί, μας είπε κάποιος γέροντας, δεν πρόλαβαν να πάρουν!
Αλλά και στην ύπαιθρο, σε χωράφια, συναντήσαμε κατοίκους να μιλούν πολύ καθαρά την ποντιακή διάλεκτο, να μας χαιρετούν στη γλώσσα μας, να μας καλούν στα σπίτια τους.
Με έκπληξη είδαμε κάποιους από αυτούς στην περιοχή της Τραπεζούντας να έχουν στα σπίτια τους παλιά ελληνικά βιβλία.
Σπίτια χτισμένα σε βουνοκορφές, σε χωριά κτηνοτρόφων και γεωργών με πολύτεκνες οικογένειες.
ΠΗΓΗ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ