Ο Παντουρανισμός και ο Παντουρκισμός είναι δυο έννοιες που εμφανίζονται τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, ως αντίδραση κυρίως στη διαδικασία διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που είχε αρχίσει από το 1828, με την ίδρυση του ελληνικού κράτους.
Ο Παντουρανισμός ήταν μια ιδεολογία η οποία πρέσβευε και αποσκοπούσε στην ενίσχυση των δεσμών μεταξύ όλων των εθνών που ομιλούσαν γλώσσες που ανήκαν στην ουραλοαλταϊκή οικογένεια, με απώτερο στόχο την ένωση όλων αυτών των εθνοτήτων σε ένα κράτος, το οποίο θα είχε ηγεμονική θέση ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου.
Ο Παντουρκισμός, πάλι, είναι μια ιδεολογία η οποία πρεβεύει την συνένωση όλων των εθνών και εθνοτήτων που ομιλούν τις λεγόμενες τουρκικές γλώσσες και διαλέκτους, με στόχο την ένωση όλων των κρατών που κατοικούν τα συγκεκριμένα έθνη και ομάδες σε ένα εννιαίο κράτος, με κοινή γλώσσα, την τουρκική, κοινό πολιτισμό, έθνική άμυνα και εξωτερική πολιτική...
Ενώ ο Παντουρανισμός παρέμεινε μια ιδεολογία που επιχειρήθηκε να βρει οπαδούς κυρίως μέσα στην Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν και μπορούμε να πούμε ότι οι προσπάθειες εξαντλήθηκαν σε "φιλοσοφικές" και άλλες συζητήσεις, ο Παντουρκισμός επιχειρήθηκε να λάβει σάρκα και οστά αρκετές φορές στη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Ο Παντουρκισμός ήταν ο πυρήνας της ιδεολογίας των Νεοτούρκων στις αρχές και τα μέσα του 20ου αιώνα, ενώ ο Ενβέρ πασά, ο ένας από την πανίσχυρη τριανδρία των Νεοτούρκων, ήταν αυτός που ανέλαβε το βάρος μια ατελέσφορης εκστρατείας στις τουρκόφωνες περιοχές της Κεντρικής Ασίας (1920-1922), όπου, στην προσπάθειά του να συνενώσει όλα τα τουρκόφωνα έθνη, βρήκε το θάνατο κατά τη διάρκεια μάχης με μπολσεβικικά στρατεύματα, στο Μπελτσιβάν (Belcivan) του Τατζικιστάν, στις 4 Αυγούστου 1922.
Στη συνέχεια οι Τούρκοι, στη λογική της ιδεολογίας του Παντουρκισμού, έκαναν επαφές με τη χιτλερική Γερμανία, έχοντας ως στόχο την από κοινού δράση Ναζί-Τούρκων εναντίον του ρωσικού παράγοντα στην περιοχή του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας. Το εγχείρημα δεν πήρε σάρκα και οστά, αφού τους πρόλαβε ο στρατηγός Χειμώνας και οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να φθάσουν ποτέ στον Καύκασο και το Μπακού, όπου θα έπαιρνε σάρκα και οστά η συμμαχία Ναζί-Τούρκων.
Σε όλες τις παραπάνω προσπάθειες, στη βάση της ιδεολογίας του Παντουρανισμού και του Πανρτουρκισμού, μπορούμε να αναζητήσουμε έναν κοινό παρονομαστή, την προσπάθεια κάποιας μεγάλης δύναμης να αποδυναμώσει και να χτυπήσει τη Ρωσία στο μαλακό της υπογάστριο, για να μπορέσει να την αντιμετωπίσει καλύτερα στο κύριο κάθε φορά μέτωπο.
Τα τέλη της δεκαετίας του 1980 ο Παντουρκισμός εμφανίζεται και πάλι στο προσκήνιο, με πρωταγωνιστή αυτή τη φορά έναν Κούρδο, τον Τουργκούτ Οζάλ, στην αρχή πρωθυπουργό (1983-1989) και και μετά πρόεδρο της δημοκρατίας (1989-1993), οποίος είχε κάνει κεντρικό πυρήνα της παντουρκικής του ιδεολογίας το σύνθημα: "Ο τουρκικός κόσμος τον 21ο αιώνα θα κυριαρχήσει στη ζώνη που εκτείνεται από την Αδριατική μέχρι το Σινικό Τείχος και θα καταστεί κυρίαρχη δύναμη στον κόσμο". Το συγκεκριμένο όραμα, που είχε τη στήριξη των ΗΠΑ και των μεγάλων εταιρειών πετρελαίου για να κτυπηθεί η ρωσική επιρροή και να γίνει πιο εύκολη η πρόσβαση στα ενεργειακά αποθέματα της Κεντρικής Ασίας, άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά με την κατ' έτος συνάντηση κορυφής των ηγετών των τουρκόφωνων χωρών και κοινοτήτων, που έλαβε χώρα για πρώτη φορά το 1992.
Μετά τον ενθουσιασμό των πρώτων χρόνων και το θάνατο του Τουργκούτ Οζάλ, το παντουρκικό όραμα άρχισε να ξεθωριάζει για διάφορους λόγους, ενώ η ίδια η Τουρκία, που αποτελούσε την κινητήρια δύναμή του, αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με το ένοπλο κουρδικό κίνημα.
Το μεγάλο παντουρκικό όραμα με την είσοδο του 21ου αιώνα εμφανίστηκε στην Τουρκία με μια σχετικά ελαφρή παραλλαγή. Η κυβέρνηση Ερντογάν, ξεπερνώντας τα προβλήματα που αντιμετώπιζε με μερίδα του βαθέως κράτους, άρχισε να ξεδιπλώνει μια νέα ιδεολογία, παρεμφερή με αυτήν του Παντουρκισμού. Πρόκειται για την ιδεολογία του "νεοοθωμανισμού", με βάση την οποία η σύγχρονη Τουρκία, παράληλλα με τις προσπάθειες για ενδυνάμωση των δεσμών στο λεγόμενο "τουρκικό κόσμο", θα πρέπει να αποκαταστήσει πολιτική, πολιτισμική, εκπαιδευτική και οικονομική επιρροή στις χώρες που αποσχίστηκαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και να αναλάβει εκ νέου ηγετικό και ηγεμονικό ρόλο μεταξύ των χωρών αυτών.
Στη βάση αυτής της ιδεολογίας η κυβέρνηση Ερντογάν, σε αγαστή συνεργασία με το τουρκικό επίσημο και βαθύ κράτος, εκτός των άλλων, έχει θέσει ως στόχο την απάλλειψη των αρνητικών για τους Τούρκους στοιχείων από τα βιβλία ιστορίας των χωρών αυτών, για να παρουσιαστεί στη συνέχεια η οθωμανική κατοχή και σκλαβιά περίπου ως μια φωτεινή περίοδος κατά την οποία τα υπόδουλα έθνη απολάμβαναν τη φιλευσπλαχνία και τα ελέη του πολυχρονεμένου σουτλάνου! Να σημειωθεί ότι στη δικογραφία της οργάνωσης ΕΡΓΕΝΕΚΟΝ υπάρχει εργασία των τουρκικών υπηρεσιών στην οποία είναι καταγραμμένα όλα τα εδάφια των σχολικών βιβλίων ιστορίας των χωρών (παλαιών οθωμανικών κτήσεων) που έχουν αρνητικές αναφορές για τους Τούρκους και για την περίοδο της οθωμανικής κατοχής κια πρέπει να αλλάξουν.
Άλλο σκέλος της ιδεολογίας του Νεοοθωμανισμού σε πρακτικό επίπεδο είναι η απόφαση που έχει πάρει η κυβέρνηση Ερντογάν για εξομάλυνση των σχέσεων με όλες τις χώρες-παλιές οθωμανικές κτήσεις, ούτως ώστε να γίνει πιο εύκολη η υλοποίση του σχεδίου επανένωσης των χωρών αυτών υπό την ηγεμονία της Τουρκίας, στη λογική της Βρετανικής Κοινοπολιτείας.
Στη λογική του Νεοοθωμανισμού η Τουρκία θα γίνει και πάλι περιφερειακή δύναμη και οι λαοί των χωρών της πάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα γίνουν νεοραγιάδες, με το όλο εγχείρημα να εξυπηρετεί ευρύτερούς γεωπολιτικούς σχεδιασμούς και συμφέροντα.
Ίσως στη συγκεκριμένη ανάλυση κάποιοι να αναζητήσουν και να βρουν το στοιχείο της υπερβολής, ενώ πρέπει και μεις από την πλευρά μας να σημειώσουμε πως, φυσικά, ό,τι σχεδιάζει η Τουρκία και όποιοι άλλοι δεν σημαίνει πως θα γίνει πραγματικότητα. Θα άξιζε όμως τον κόπο να έχουμε κατά νου τις πιο πάνω σκέψεις, για να αξιολογούμε ίσως καλύτερα διάφορα γεγονότα όπως το πώς και γιατί μας προέκυψε ο "συνωστισμός στην Αποβάθρα της Σμύρνης", ο διαμεσολαβητικός ρόλος της Τουρκίας στις διενέξεις Συρίας-Ισραήλ, Ιράν-ΗΠΑ, η θεαματική αύξηση των εξαγωγών της Τουρκίας (136 δις δολάρια το 2008, ενάντι μόλις 15 δις δολαρίων της χώρας μας), ο πολιτικός εξευτελισμός της Ελλάδας από την Τουρκία στο Κυπριακό, το Αιγαίο τη Θράκη, την Πόλη, την Ίμβρο και την Τένεδο και παρόλα αυτά η συνέχιση των προσπαθειών για την υλοποίση των ...ΜΟΕ.