Ο Βυζαντινός Πόντος
Ακρίτας κάστρον έχτιζεν
τριγύρω’ς σα ραχία
Απάν’ του κόσμου τα φυτά εκεί
φέρ’ και φυτεύει,
απάν’ του κόσμου τα πουλιά,
εκεί πάγνε φωλεύ’νε
(από το «Αιχμάλωτον», ακριτικό έπος της Κερασούντας)
Τα βυζαντινά φρούρια και κάστρα σκορπισμένα σε όλη την περιοχή του Πόντου, καθώς και τα ισχυρά τείχη των πόλεων μαρτυρούν τη σημαντική στρατηγική σημασία του τόπου κατά τη Βυζαντινή εποχή. Επί μία χιλιετία περίπου ο Πόντος στάθηκε το ακριτικό οχυρό, ο προπυλώνας της αυτοκρατορίας ενάντια στους πολυπληθείς εχθρούς της – αρχικά τους Πέρσες και αργότερα Άραβες και τους Σελτζούκους – με μια ιστορία γεμάτη πολέμους και επελάσεις εχθρικών λαών, που βάδιζαν προς τη Βασιλεύουσα.
Πολλοί αυτοκράτορες πέρασαν από τα χώματα του Πόντου στην πορεία τους για εκστρατείες, επισκεύασαν στρατιωτικές εγκαταστάσεις, ίδρυσαν εκκλησίες και έκαναν αφιερώματα σε μοναστήρια. Ανάμεσά τους ο Ιουστινιανός, ο στρατηγός Βελισσάριος, ο Ηράκλειος, ο Βασίλειος Β’ Βουλγαροκτόνος. Αρκετές ποντιακής καταγωγής οικογένειες ανήκαν στην τάξη της βυζαντινής στρατιωτικής αριστοκρατίας όπως οι Γαβράδες, δούκες Χαλδίας (11. – 13. αι.), Οι Λεκαπηνοί και η αυτοκρατορική δυναστεία των Κομνηνών, που κατάγονταν από την περιοχή της Κασταμονής.
Η φήμη των ακριτών του Πόντου, που ήταν πολεμιστές και ιδιοκτήτες γης μαζί, διαδόθηκε σε όλη την αυτοκρατορία μέσα από τα τραγούδια και τα ακριτικά έπη που διηγούνται τα κατορθώματά τους και εξυμνούν την άφταστη ανδρεία τους.
Κατά τη βυζαντινή περίοδο η περιοχή του Πόντου χωριζόταν διοικητικά στον Πολεμωνιακό Πόντο με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα και τον Ελενόποντο με πρωτεύουσα τη Νεοκαισάρεια. Τον 9. αι. συγκροτήθηκε το Θέμα Χαλδίας με έδρα την Τραπεζούντα και αργότερα το Θέμα Κολωνίας με έδρα τη Νικόπολη και το Θέμα Θεοδοσιουπόλεως με έδρα τη Θεοδοσιούπολη (Ερζερούμ). Από τα τέλη του 11. αι. εκδηλώνονται αυτονομιστικές τάσεις των δουκών της περιοχής (Γαβράδες) και σταδιακά αναπτύσσονται οι συνθήκες που θα οδηγήσουν στην ίδρυση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας το 1204.
Στη φωτογρ. τα τείχη της Τραπεζούντας, πρωτεύουσας του βυζαντινού Πόντου από την εποχή του Ιουστινιανού, αρχές του 1900
