Sunday, April 14, 2013

Ποντιακή Φορεσιά


Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΟΡΕΣΙΑ

Η γυναικεία ενδυμασία πρέπι να πούμε ότι φορέθηκε μέχρη και τη μικρασιάτικη καταστροφή του 1922 ιδιαίτερα στα χωριά του Πόντου, ενώ στις μεγάλες πόλεις από τις αρχές του 20ου αιώνα αρχίζει να επηρεάυετε από το ευρωπαίκό είδος ντυσίματος.
Το όνομά της το πήρε από το τυπικό ρούχο, το φόρεμα της γυναίκας τη ΖΟΥΠΟΥΝΑ ή ΖΥΠΟΥΝΑ, η οποία έδωσε και το όνομα της σ’ολόκληρη την ενδυμασία. ‘Ετσι την βρίσκουμε με τ’όνομα
‘’ΤΑ ΖΟΥΠΟΥΝΑΣ’’
„ΤΑ ΖΟΥΠΟΥΝΑΣ“ στο σύνολο τους ήταν σ’ όλες τις περιοχές του Πόντου ενιαίας μορφής, οι διαφορές υπήρχαν σε λεπτομέρειες οι οποίες χαρακτήριζαν και την τοποθεσία καταγωγής π.χ. βλέποντας κεντήματα ή το κούμπωμα Ζουπούνας ή τα σκισίματα της.
Υπάρχουν βέβαια φωτογραφίες σε λευκώματα, όπως και ορισμένα δείγματα στολών στο εθνικό μουσείο, αλλά όχι αρκετά για να περιγράψουμε με ακρίβεια τη στολή της κάθε περιοχής. ‘Ετσι έχουμε πληροφορίες ια τις φορεσιές της Τραπεζούντας, Ματσούκας, Κερασούντας, Σάντας, Σαμψούντας, αλλά μας λείπουν από τις τόσες άλλες περιοχές.

Η ΖΟΥΠΟΥΝΑ η ΖΥΠΟΥΝΑ, το φόρεμα, ένα ρούχο εξαιρετικής ποιότητας ολομέταξο, του οποίου  το ύφασμα λέγεται ότι το έφεραν μάλλον από την Ινδία,κατά συνήθεια ριγέ μέχρι σχεδόν τον αστράγαλο και σχίσιματα μέχρι επάνω,κοντά στο τέλος του ποδιού.
Τα σχισίματα ήταν κατά περιοχές αλλού τρία και αλλού τέσσερα.Έτσι για παράδειγμα έχοθμε τέσσερα σχισίματα στην Ζουπούνας της Ματσούκας και Τραπεζούντας και τρία στης Κερασούντας ένα μπροστά και δύο στα πλάγια.
Το κούμπωμα γινόταν μπροστά με 10-15 υφαντά κουμπιά που έκλειναν το άνοιγμα που έφτανε μέχρι τον αφαλό.Βαθύ άνοιγμα του λαιμού σύνηθως στρογγυλό.Το κούμπωμα του φορέματος διαφέρει από περιοχή σε περιοχή.Τα ίδια κουμπιά συναντάμε στο γύρισμα τοθ μανικιού.Τα χρώματα που προτιμούνταν ήταν έντονα όπως μουσταρδί,πορτοκαλί ή το μουσταρδί με σκούρες καφέ ή μαύρες ραβδώσεις κ.ο.κ.

Το ΚΑΜΙΣ,συνήθως άσπρο,υφαντό πουκάμισο άλλοτε με γιακά,άλλοτε χωρίς ιδιαίτερες διακοσμήσεις.

Το ΣΠΑΛΕΡ ή ΣΠΑΡΕΛΟΠΟΝ για το οποίο έχουν γραφεί τόσα τραγούδια.
Ήταν ο αυτού καθ’αυτο΄θ στηθόδεσμος της νέας γυναίκας με δύο δεσίματα δυνήθως ένα πίσω από τον λαιμό κι ένα πίσω από την πλάτη.Το δέσιμο ήταν σφιχτό έτσι ώστε να πατάει το στήθος της γυναίκας για να μην φαίνεται πολύ έντονα και ελκυστικά.
Το διακοσμούσαν με πλεχτές δαντέλες που έβγαιναν από τον ανοιχτό λαιμό της Ζουπούνας.Το χρώμα δυνήθως άσπρο ή μπέζ.

Το ΣΑΛΒΑΡ ή ΣΑΛΒΑΡΙΝ μακρύ και πολύ φαρδύ παντελόνι από γυαλιστερό και ευχάριστο για το σώμα ύφασμα,έτσι ώστε να επιτρέπει όλες τις κινήσεις του σώματος χώρις ν’αφήνει να διακρίνονται οι γραμμές του γυναικείου κορμιού.Λέγεται ότι κατ’ακρίβεια γινόταν από 8 πήχες ύφασμα.

ΤΡΑΠΟΛΟΖ,υφαντό ύφασμα με διάφορους εμπριμέ χρωματισμούς τετράγωνο γύρω στο1,5 μέτρα που διπλωνόταν στη μέση πάνω από την Ζουούνα.Συχνά συναντάμε το μεταξωτό υφαντό.Φοριόταν συνήθως την καλοκαιρινή περίοδο.

ΛΑΧΩΡ ή ΛΑΧΩΡΙΝ ,σε αντικατάσταση του τραπολόζ φοριόταν το ΛΑΧΩΡ βαρύ μάλλινο ύφασμα φερμένο από τη ΛΑΧΩΡΗ της Ινδίας που φοριόταν συνήθως το χειμώνα.Ο τρόπος που φοριόταν το Τραπολόζ και το Λαχωρ διαφέρει από περιοχή.¨Αλλοτε η μύτη του τριγώνου καταλήγει με μια χοντρή φούντα πίσω κι άλλοτε με πολλές γούντες ή κρόσσια στα δίπλα.

Το ΚΟΝΤΕΣ ή ΓΙΛΕΚ ,κοντό γιλέκο από τσόχα ή βελούδο στολισμένο με κεντήματα της εκάστοτε περιοχής.

Η ΚΑΤΙΦΕ ή ΧΡΥΣΟΝ ΚΑΤΙΦΕ,ακριβό και πλούσιο ρούχο που φοριόταν απαραίτητα πανώ από την Ζυπούνα,παμμένο από βαρύ βελούδινο ύφασμα με κεντήματα της περιοχής γύρω στην λεμόκοψη,στη πλάτη ή κάτω από τις μασχάλες και στο τέλος του μανικιού που ανέβαιναν μέχρι τον αγκώνα. Τα κεντήματα της κάθε περιοχής διέφεραν και στο δχήμα και στο μέρος που τοποθετούνταν πάνω στην Κατιφέ.Συνήθως χρησιμοποιούσαν κλωστή με περιεχόμενο γνήσιου χρυσαφιού και ήταν η περιφάνια της κάθε κοπέλας το πόσο εξαιρετικά είχε η ίδια της κεντήσει την Κατιφέ.

ΗΦΟΤΑ,ένα ανθεκτικό υφαντό ύφασμα που φορούσαν συνήθως οι γεροντοκόρες γυναίκες ή μάνες που μεγάλωναν μωρά και χρησημοποιόταν σαν έιδος ποδιάς.

Το ΠΙΣΤΑΜΠΑΛΙΝ ή ΠΙΣΤΑΜΠΑΛ ,ένα χοντρό ανθεκτικό ύφασμα προχειρότερο από την ΦΟΤΑ που φοριότανσαν ποδιά για τις καθημερινές δουλειές του σπιτιού και του αγρού.Και τα δύο ήταν μακριά όσο η Ζυπούνα και συνήθως ριφέ και βαμβακερό.
Η επένδυση των ποδιών.

ΤαΟΡΤΑΡΙΑ ,ένα είδος χοντρής κάλτσας συνήθως για τον χειμώνα.

ΤαΓΕΜΕΝΙΑ ή ΠΟΣΤΑΛΙΑ,υποδήματα χαμηλά ανοιχτά από το πισώ μέρος με χαμηλό τακούνι.

ΤαΚΟΥΝΤΟΥΡΑΣ,χοντρά κλειστά παπούτσια.

ΤαΜΕΣΤΙΑ ή ΛΑΜΨΙΑ ,έιδος παντόφλας μέσα σε σπίτι.

ΤαΝΑΛΙΑ, είδος ξύλινων παντόφλων .

Τα ΖΟΥΛΟΥΦΑ ή ΤΖΟΥΛΟΥΦΑ,τούφες μαλλιών που στρίβονται από τους κροτάφους και περνώντας κάτω από τους λοβούς των αυτιών ενώνονται με τη μαναδική πλεξούδαπου ακουμπά στη μέση.

ΗΤΑΠΛΑ ή ΤΟ ΤΕΠΕΛΙΚΙ,χαρακτηριστικό σκέπασμα του κεφαλιού της πόντιας γυναίκας ,φτιαγμένο από χοντρό δέρμα ή από χοντρό ύφασμα στολισμένο με φλουριά σε κύκλους ή έναν ασημένιο δίσκο κεντημένο.

Το ΛΕΤΖΕΚ ή ΛΕΤΖΕΚΙΝ,η μαντίλα που φοριόταν χωρίς να δένεται,στερεβμένη πανώ στην κόμμωση και περασμένη πίσω από τ’ αυτιά σκεπάζοντας λίγοτην τάπλα.Το ύφασμα ήταν μετάξι, ταιριαστό σε απόχρωσμα με το χρώμα της Ζυπούνας και πλουμισμένο στις άκρες του με ψηλό κέντημα.Το φορούσαν συνήθως στα χωριά ενώ στις μεγάλες πόλεις όπως στην Τραπεζούντα παραλείπεται.

Τα ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ ήταν απαραίτητο εξάρτημα της φορεσιάς που εκφράζανε κατά ένα μεγάλο μέρος πόσο ευκατάσταση είναι η οικογένεια της κοπέλας ή της γυναίκας.

Η ΩΡΑ,το ρολόι με την ασημένια ή χρυσή αλυσίδα που σκαλώνονταν στο πρώτο κουμπί της Ζυπούνας.

Το ΚΟΥΣΤΙΝ, κόσμημα πλουσίων γυναικών αποτελούμενο από σειρές χρυσών φλουριών τρυπημένο και περασμένο σε χρύση αλύσιδα με ένα πεντόλιρο.

ΤοΚΟΧΛΙΔ,ασημένια ή χρθσή αλυσίδα σε σχήμα κομπολογιού τυλιγμένη μια γορά γύρω από το λαιμό,ριγμένη πλούσια πάνω στο σπαρέλ φτάνοντας σχεδόν μέχρι τον αφαλό.

Ο ΣΤΑΥΡΟΝ,χρυσός Σταυρός κρεμασμένος σε χρυσή αλυσίδα.
  __________________________________________________________________

 
Η ΑΝΔΡΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ

Το ΣΑΛΒΑΡΙΝ, η φαρδιά βράκα που έμοιαζε με τη νησιώτικη ή το ΠΟΤΟΥΡΙΝ το παντελόνι με τη φαρδιά Σέλλα τη ΚΟΝΤΗ ΖΟΥΠΟΥΝΑ ρούχα στο σχήμα που έχει καβάδι.

Το ΚΟΝΤΕΣΙΝ που έιναι οι διάφοροι τύποι της κοντής ζακέτας.

Το ΜΑΚΡΟΓΟΥΝΙ το χειμερινό μακρύ ρούχο.Όλα αυτά υποχωρούν πολύ γρήγορα μπροστά στην εισβολή της εθρωπαίκής αμφίεσης.

Τη ΖΙΠΚΑ, βράκα με στενό μπατζάκι και μεγάλη Σέλα, μαζεμένη σε πτθχές πίσω και λιγότερες μπροστά.Το ύφασμα της Σέλας έφτανε τα 4 περίπου μέτρα.¨Ηταν μάλλινο, τσόχινο ,σε χρώματα μαύρο, μπλε σκούρο ,γκρι ,καφέ με σκούρα στην απόχρωση συρήτια.

ΤοΚΑΜΙΣ, υφαντό πουκάμισο, συνήθως καρόή μονόχρωμο άλλοτε με γιακά κι άλλοτε χωρίς ,κούμπωμα συνεχόμενο μέχρι κάτω ή μισό.

Το ΓΙΛΕΚ,κοντό γιλέκο ίδιο με το ύφασμα της ΖΙΠΚΑΣ με σκούρα κεντήματα στη λαιμόκοψη και στο μέρος των κουμπιών και της μικρής τσέπης για την ώρα. Τα κεντήματα ήταν για παράδειγμα μπλε πάνω στο μαύρο ύφασμα ή στο γκρι και μαύρα πάνω στο μπλε στο καφ’ε και στο γκρι.

Το ΚΟΝΤΕΣ ή ΜΙΝΤΑΝ, κοντό πανωφόρι,η καλύτερα σακάκι με μακρύ μανίκι που γυρνούσε στο κάτω μέρος, φοδραρισμένο με σκούρο χρώματος φόδρα, έχοντας ανάμεσα στη φόδρα και στο εξωτερικό ύφασμα ένα σκληρό άλλο ύφασμα για να στέκετε στητό όπως και η ΖΙΠΟΥΝΑ και η ΚΑΤΙΦΕ της γυναίκας. Το κούμπωμα συνήθως σταυρώτο με δυο σειρές υφαντά κουμπιά που επέτρεπαν το κούμπωμα ή προς τ’αριστερά.

ΤοΖΩΝΑΡ,Μακριά λωρίδα υφάσματος περίπου 4 εκατοστών σε φάρδος και 8 μέτρων περίπου σε μήκος που χρησίμευε στο σφίξιμο των ρούχων επάνω στο σώμα του άνδρα.Ξεχωρίζει στο ΤΡΑΠΟΛΟΖ από την Τρίπολη της Αφρικής περίπου οχτώ μέτρων εκ των οποίων τα τέσσερα χρησίμευαν στο σφίξιμο της ενδυμασίας και τα υπόλοιπα τέσσερα στη διακόσμηση της, και στο ΑΤΖΑΜΣΑΛΙΝ α΄πο μάλλινο περσικό ύφασμα, μήκους περίπου 4 μέτρων.

Το ΣΙΛΑΧΛΙΚ ή ΣΕΡΑΧΛΙΚ ,Δερμάτινη χοντρή ζώνη με πολλές θήκες που φοριόταν πάνω από το τραπολόζ και χρησίμευε για να θηκιάζει το ΜΑΧΕΡ ή η ΚΑΜΑ ή το ΚΑΡΑΚΟΥΛΑΚ και η ΤΑΜΠΑΝΤΖΑΝ, το πιστόλι. Επίσης οι θήκες του χρησίμευαν και σαν είδος πορτοφολιού.
Τα ΦΥΣΕΚΛΙΚΙΑ, σταυρωτά ήταν χαρακτηριστικό εξάρτημα της φορεσιάς των ανταρτών.Πρέπει σε αυτό το σημείο ν’ αναφέρουμε, ότι τα φισεκλίκια ήταν εξάρτημα ανάγκης των ανδρών του βουνού και του ανταρτικού.Στις πόλεις και στα χωριά όπου η ζωή είχε την πολιτική της κι όχι την πολεμική της μοργή φοριόταν το ΣΙΛΑΧΛΙΚ με την ΚΑΜΑΝ.

Τα ΜΕΣΧΙΑ, δερμάτινες προσθήκες στα υποδήματα από χοιρινό ή βοδινό δέρμα με δέσιμο στα πλάγια που εξυπηρετούσαν πολύ τους άνδρες του βουνού για να μην βρέχονται τα ΖΙΠΚΑΣ.

Το ΟΡΤΑΡΙΑ, κοινά και στη γυναικεία ενδυμασία, χοντρές μάλλινες κάλτσες και τα ΤΖΑΠΟΥΛΑΣ ,χαμήλα υποδήματα με ελαγρύ τσαρουχάκι μπροστά.

Τα ΤΖΑΡΟΥΧΙΑ,τσαρούχια από χοιρινό ύφασμα για μέσα στο σπίτι ή τις αγροτικές εργασίες.

Το ΠΑΠΑΧ ή ΓΟΥΝΑ ,το πιο χαρακτηριστικό κάλυμμα της κεφαλής όμως είναι αυτό του ΖΙΠΚΑΛΗ.

Το ΠΑΣΛΟΥΚ ή ΠΑΣΛΙΚ ή Κουκούλα, φοδραρισμένο ύφασμα όμοιο με της ΖΙΠΚΑΣ σε σχήμα κουκούλας με λωρίδες υφάσματος τα λεγόμενα ΩΤΙΑ τα οποία δένονταν με διαφορετικούς τρόπους .Στο μπροστά μέρος, το ΠΑΣΛΟΥΚ είχε τα ίδια κεντήματα με το ΓΙΛΕΚ και το ΚΟΝΤΕΣ. Στην κορυφή έφερε μια φούντα παχιά κρεμασμένη σε κορδόνι που δενόταν μαζί με το ένα ΩΤΙ από την αντίθετη μεριά του δεσίματος της κουκούλας.

Το ΚΑΡΑΚΟΥΛΑΚ ή ΚΑΜΑ, το μακρύ μαχαίρι με την χαρακτηριστική λαβή που συναντάμε και στο χορό ΠΙΤΖΑΚΟΙΝ.

Η ΜΑΤΑΡΑΝ ,η θήκη για την πυρίτιδα.

Το ΓΑΒΛΟΥΧ ή ΚΟΒΟΥΣ,η καπνοσακούλο.

Το ΚΙΟΣΤΕΚ,την ασημένια αλυσίδα της ώρας με τον ΑΛΕΠΟ στο πάνω μέρος της που την έσφιγγε στο λαιμό ,ενώ το υπόλοιπο μέρος της έπεφτε πλούσια μπροστά στο στήθος μέχρι την τσέπη που ήταν η ώρα.

Το ΕΓΚΟΛΠΙΟ,ένα είδος ασημένιας θήκης με ανάγλυφες παραστάσεις του Αγίου Γεωργίου κάτι που χάριζε ο παππούς τον εγγονό βάζοντας την μέσα κάποιες γραμμένες ευχές.

Το ΦΥΛΑΧΤΟΝ ή ΧΑΪΜΑΛΙ, ασημένιο φυλαχτό κρεμασμένο στο λαιμό ή καρφιτσωμένο στο στήθος. Συνήθως το είχαν αυτοί που έφευγαν ή για τον πόλεμο ή στην ξενιτιά.