ΠΟΝΤΙΟΙ ΚΑΙ ΛΑΖΟΙ... ΚΑΙ Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Πολλές φορές έγινα αποδέκτης της ερώτησης τι σχέση έχομε εμείς οι Έλληνες του Πόντου με τους Λαζούς. Υπάρχουν ορισμένοι οι οποίοι ηθελημένα ή αθέλητα παραποιούν την ιστορία προσδιορίζοντας τους Πόντιους ως Λαζούς, υποστηρίζοντας μάλιστα την εκδοχή τους με κριτήριο την επωνυμία που προήλθε από την παρήχηση των δύο λέξεων Ελλάς ζει = Λαζοί.

Το θέμα ήρθε ξανά στην επιφάνεια με την κυκλοφορία ενός δίσκου με παραδοσιακή ποντική μουσική, αλλά με ανιστόρητους στίχους. Η εύηχη γλωσσολογική πλάνη εγκλώβισε πολλούς συμπατριώτες μας και στον ιστορικό Πόντο οι οποίοι ταύτιζαν τους Πόντιους με τους Λαζούς. Μπροστά σε αυτά τα δεδομένα συγκροτήθηκε τον Οκτώβριο του 1968 μια ευρεία σύσκεψη των εκπροσώπων των ποντιακών οργανώσεων Θεσσαλονίκης, η οποία εξέτασε το θέμα. Καρπός των συνεδριάσεων με μοναδικό θέμα την πλαστογράφηση της ιστορίας μας και του πολιτισμού μας υπήρξε η απόφαση να τεθεί τέλος στην ασυδοσία των ανιστόρητων, στιχουργών, καλλιτεχνών και να υποβληθεί στην Κυβέρνηση υπόμνημα για την καταδίκη των αποφάσεων του συγκεκριμένου δίσκου που άφηνε την υβριστική για τους Πόντιους εντύπωση ότι ανήκουν στην ίδια φυλή με τους αλλόθρησκους Λαζούς, τους απηνείς διώκτες και ηθικούς αυτουργούς της γενοκτονίας του ακριτικού Ελληνισμού. Γιατί η απουσία οποιασδήποτε φυλετικής σχέσης ανάμεσα στους Πόντιους και στους Λαζούς είναι δεδομένη.

Τα γεωγραφικά όρια της Λαζικής, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ιστορικών, είναι ο ποταμός Φάσις στα βορειοανατολικά, υπάρχει όμως διχογνωμία για τα δυτικά όριά της, αφού ο Ξενοφών τα επεκτείνει στην Τραπεζούντα και ο Αρριανός στον Όφι.

Η φυλετική διαφορά είναι δεδομένη, αφού οι Πόντιοι είναι άποικοι από την Ιωνία και μάλιστα προέρχονται από την Μίλητο η οποία, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Ηρόδοτου, του Ξενοφώντα και του Στράβωνα αποίκισε τα παράλια του Ευξείνου, ενώ οι Λαζοί, κατά μία εκδοχή, έλκουν την καταγωγή τους από την Ασία και προερχόμενοι από εκεί εγκαταστάθηκαν στην Λαζική[1]. Στους Λαζούς αναφέρεται και ο Ξενοφώντας, τονίζοντας ότι κατά την κάθοδο των μυρίων του δέχτηκε απρόκλητη επίθεση από αυτούς, ενώ οι Έλληνες της Τραπεζούντας «της ελληνικωτάτης ταύτης πόλεως» τον φιλοξένησαν εγκάρδια. Οι Λαζοί σε όλη την ιστορική διαδρομή τους διακρίθηκαν για τον ληστρικό χαρακτήρα τους.

Η σύγχυση ανάμεσα στους Έλληνες του ιστορικού Πόντου και στους Λαζούς μπορεί να προσδιοριστεί χρονικά με αφετηρία τα Βυζαντινά χρόνια. Συγκεκριμένα αναφορά στο όνομα Λαζική έχομε το 380 μ.Χ όταν ο Μέγας Θεοδόσιος απονέμει για πρώτη φορά τον τίτλο του «Υπάτου της Κολχίδας και της Λαζικής», ενώ ο Προκόπιος γράφει στα χρόνια του Ιουστινιανού «Λαζοί τα μεν πρώτα γην Κολχίδα ώκουν». Είναι φανερό ότι την περίοδο εκείνη οι Λαζοί κατοικούσαν ανατολικά της σημερινής Λαζικής, και μόλις την περίοδο της οθωμανοκρατίας εισχωρούν στη Ριζούντα, αφαιμάζουν και αφελληνίζουν τα 105 χωριά της ελληνικής περιφέρειας και απλώνονται ανατολικά του Όφεως.

Οι Λαζοί προσήλθαν στον χριστιανισμό τον 6ο αιώνα, στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, όταν ο βασιλιάς τους ο Τζάθιος μετέβη στην Κωνσταντινούπολη. Από εκείνη τη χρονική στιγμή ξεκίνησε η συνειδητή ή ασυνείδητη ταύτισή τους με τους Πόντιους, αφού αποδόθηκε ιδιαίτερη σημασία σε εκκλησιαστικό επίπεδο στη θρησκευτική τους ταύτιση με τους Έλληνες και σε επίπεδο αμυντικού σχεδιασμού στη δυνατότητά τους να αποτελέσουν φραγμό στις επεκτατικές τάσεις των Περσών προς την κατεύθυνση της Τραπεζούντας. Αποτέλεσμα της σύγχυσης αυτής είναι η αναφορά των βυζαντινών χρονικογράφων, μετά το 1204 στους Κομνηνούς της Τραπεζούντας με το προσωνύμιο άρχοντες των Λαζών, γεγονός που πιστοποιεί την αμάθειά τους.

Οι πρώτοι επίσκοποι Λαζικής αναφέρονται από το 680 μΧ και συμμετέχουν στην Στ Οικουμενική Σύνοδο. Μέχρι τον 13ο αιώνα η Λαζική αποτέλεσε ξεχωριστή Μητρόπολη,μετά την ίδρυση όμως της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας υπάγεται στον Μητροπολίτη Τραπεζούντας ο οποίος διατηρεί τον τίτλο «Υπέρτιμος και Έξαρχος πάσης Λαζικής».Στα νεότερα χρόνια το όνομα των Λαζών περιλαμβάνει τα φύλα που κατοικούν δυτικά της Κολχίδας στον ποταμό Όφι, με αποτέλεσμα η Οθωμανική Αυτοκρατορία να προσδιορίζει τη διοίκηση του Ριζαίου ως Διοίκηση της Λαζικής.

Με την κατάλυση της ελληνικής αυτοκρατορίας και την κυριαρχία των Oθωμανών επιβλήθηκε από τον Σουλτάνο Μεχμέτ Δ την περίοδο που Μέγας Βεζύρης ήταν ο Μεχμέτ και Αχμέτ Κιοπρουλού ο βίαιος εξισλαμισμός, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των Λαζών δέχτηκε τη μουσουλμανική θρησκεία, διαφοροποιούμενος έτσι και θρησκευτικά από τους Ελληνοπόντιους.

Μέχρι τον ρωσοοθωμανικό πόλεμο του 1878 το Λαζιστάν αποτελούσε αυτόνομη διοίκηση με έδρα διοικητού το Βατούμ. Το 1878, μετά την κατάληψη του Βατούμ από τους Ρώσους η πρωτεύουσα του Λαζιστάν μεταφέρθηκε στη Ριζούντα.

Μετά την κεμαλική μεταπολίτευση το Λαζιστάν έγινε νομός και απαγορεύτηκε από τις τουρκικές αρχές η χρησιμοποίηση του ονόματός του, γιατί θεωρήθηκε ότι αυτό προσέδιδε αφορμές για την αναγνώριση εθνοτήτων όπως αυτή των Λαζών έξω από τα όρια της τουρκικής επικράτειας.

Οι νεότεροι ερευνητές και συγκεκριμένα ο Δ. Η Οικονομίδης, στο βιβλίο του Ο Πόντος και τα δίκαια του εν αυτώ Ελληνισμού συγκρίνουν τη γλώσσα των Λαζών με αυτή των Γεωργιανών και ανακαλύπτουν συγγενικά στοιχεία εντάσσοντάς την στην Ιβηρική γλωσσική οικογένεια.

Η έρευνα όμως καταδεικνύει με τρόπο απόλυτο ότι δεν υφίσταται σχέση ανάμεσα στους Λαζούς και στους Πόντιους, αφού αυτοί έχουν δική τους γλώσσα, δικά τους ήθη και έθιμα. Εξάλλου σε όλη την ιστορική τους διαδρομή υπερασπίστηκαν την εθνοτοπική τους ταυτότητα καταδιώκοντας τον ελληνισμό στη λογική του πολύπλευρου ανταγωνισμού. Στο τέλος μάλιστα του 20ου αιώνα υπήρξαν οι φοβερότεροι πειρατές του ανατολικού τμήματος του Ευξείνου Πόντου.

Είναι λοιπόν αναγκαίο σήμερα να σταματήσει η ταύτιση των Ποντίων με τους Λαζούς. Τα αίτια μάλιστα στα οποία οφείλεται η συχνά επαναλαμβανόμενη χρήση της ομογενοποίησης των δυο εκ διαμέτρου αντιθέτων εθνοτήτων, αναζητούνται από τους Πόντιους μελετητές σε ύπουλες ενέργειες. Σύμφωνα με τις αποτιμήσεις κάποιων εκπροσώπων προσφυγικών σωματείων οι οποίες όμως επιστημονικά, όσο γνωρίζω, δεν έχουν ερευνηθεί, η ταύτιση επινοήθηκε από Βούλγαρους ιστορικούς για να απαξιωθεί η εγκατάσταση των Ποντίων στη Μακεδονία. Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή η ταύτιση στοχεύει στην απαξίωση των ίδιων των Ποντίων, αφού διαιωνίζεται από ανιστόρητους, οι οποίοι προσδίδουν στην ποντιακή φυλή τη ρετσινιά του απολίτιστου.

Το θέμα επανέρχεται πολλές φορές τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της μορφωτικής μα ανεπάρκειας. Ο ελλαδοκεντρισμός όμως του Υπουργείου Παιδείας που στερεί τη δυνατότητα στη νεολαία μας να διδάσκεται την ιστορία του Οικουμενικού Ελληνισμού είναι μια από τις κύριες αιτίες ανάλογων επιστημονικών παρεξηγήσεων. Ευθύνη έχουν και οι πνευματικοί ταγοί των ποντιακών συλλόγων που δεν ενημερώνουν με ανάλογα ιστορικά σεμινάρια την ελληνική νεολαία. Είναι τραγικό να υπάρχουν πολλοί ακόμα και στους ποντιακούς κύκλους που αγνοούν την αλήθεια και υπερηφανεύονται με το προϊόν της παρήχησης Ελλάς ζει=Λαζοί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το νεοελληνικό δίστιχο ‘ήρθανε για να μας πούνε η Ελλάδα πως δεν ζει. Ζει, ζει, ζει, φώναξαν οι Πόντιοι μαζί και μας βγάλανε Λαζοί.’ ‘Λαζοί είμες, Λαζοί είμες, Λαζιών σκυλ παιδία σα χέρια μουν κρατούμε μαχαίρια και σπαθία’ τα οποία καταδίκαζαν τα ποντιακά σωματεία με το Υπόμνημά τους προς τον Υπουργό υποδηλώνοντας την επιχειρούμενη φαλκίδευση της ταυτότητάς τους.

Παρόμοιες αποτιμήσεις πρέπει να εξαλειφθούν, αφού εκφράζουν μια αρνητική για τους Πόντιους αλλά και ανιστόρητη διάσταση. Η καταδίκη της είναι σημαντική για τον λαό του Πόντου, αφού οι πρωτοφανείς σε ένταση διωγμοί τους οποίους έχουν υποστεί από τον σφαγέα, Λαζό τη καταγωγή , Τοπάλ Οσμάν, επιτάσσουν μια άλλη αντιμετώπιση των ιστορικών μυθευμάτων που χαλκεύουν την ιστορική αλήθεια.

Οι σημαντικότεροι ιστορικοί σταθμοί εξέλιξης του Ποντιακού Ελληνισμού

Εγκατάσταση των Ελλήνων στον Πόντο

Σε προηγούμενο σημείο της έρευνας έχει γίνει αναφορά τόσο στη μυθολογία που τεκμηριώνει τις στενές σχέσεις του κόσμου του Αιγαίου με τον κόσμο του Ευξείνου Πόντου, όσο και στην αρχική εγκατάσταση των Ελλήνων στην περιοχή, αλλά και στην επέκτασή τους μέσω της ίδρυσης αποικιών, οι οποίες γρήγορα μετεξελίσσονται σε αστικά κέντρα. Οι πόλεις αυτές διατηρούν τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά των μητροπόλεών τους και έχουν μεταξύ τους πολύ στενές οικονομικές και πολιτιστικές σχέσεις. Η πολιτιστική υπεροχή των Ελλήνων είχε ως απολύτως φυσιολογικό επακόλουθο την αφομοίωση των ιθαγενών κατοίκων και την ομαλή τους ένταξη στο ελληνικό κοινωνικό σύστημα. Έτσι, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει η περίπτωση των Μυρίων του Ξενοφώντα - όταν καταφτάνουν το 400 π.Χ. στην Τραπεζούντα μετά από τρομακτικές δυσκολίες και περιπέτειες - οι οποίοι διαπιστώνουν κατάπληκτοι ότι οι κάτοικοι της πόλης, παρόλο που βρίσκονται εκατοντάδες χιλιόμετρα μακράν του ελλαδικού χώρου, μιλούν την ίδια με αυτούς γλώσσα, τους ασπάζονται με ελληνικό ασπασμό, ενώ στη συνέχεια προσφέρουν κοινές θυσίες σε κοινές θεότητες, όπως στο Σωτήρα Δία και τον Ηρακλή.

Κατά την ελληνιστική περίοδο ιδρύεται το Βασίλειο του Πόντου (337-62 π.Χ.) από το Μιθριδάτη Α’, το 337 π.Χ., ακριβώς με την κατάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας από τον Αλέξανδρο, το οποίο για δυόμισι περίπου αιώνες κατορθώνει να ενώσει τις ελληνικές πόλεις και να αναδειχτεί στο σημαντικότερο ελληνικό κρατικό μόρφωμα της εποχής εκείνης. Κατά τη βασιλεία μάλιστα του τελευταίου και σημαντικότερου βασιλιά, Μιθριδάτη ΣΤ' του Ευπάτορα (120-63 π.Χ.), που επονομάστηκε και Μέγας, οι Έλληνες δεν είναι περιορισμένοι στις πόλεις που ίδρυσαν, αλλά κινούνται στον ευρύτερο χώρο του Πόντου, και όχι μόνο, έτσι ώστε ο Πόντος να καταστεί η δυναμικότερη εστία του ελληνιστικού κόσμου και να απειλήσει ευθέως την ίδια τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ο Ευπάτορας μάλιστα οραματίζεται, ως νέος Μέγας Αλέξανδρος, να οδηγήσει τον ελληνιστικό κόσμο της Ανατολής, προς τη Δύση αυτός, εναντίον της τότε κοσμοκράτειρας Ρώμης.

Το Βασίλειο του Πόντου μετά το θάνατο του Ευπάτορα προσαρτάται κατά το μεγαλύτερο μέρος του στο ρωμαϊκό κράτος, ενώ ο Ρωμαίος στρατηγός Πομπήιος μοιράζει τα υπόλοιπα εδάφη σε τοπικούς ηγεμόνες, οι οποίοι τον είχαν βοηθήσει στον πόλεμο κατά του μεγάλου αυτού ηγέτη49. Κατά την περίοδο του Διοκλητιανού (284-305 π.Χ.) ο Πόντος αποτελεί ρωμαϊκή διοίκηση και διαιρείται σε τρεις επαρχίες. Στη συνέχεια και με τις επιδρομές Γότθων και Βορανών, εγκαινιάζεται μια περίοδος σχετικής παρακμής, που ολοκληρώνεται τον 5ο αιώνα, οπότε στην Τραπεζούντα, που βρίσκεται στα

ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας, σταθμεύει η πρώτη ρωμαϊκή λεγεώνα (legio prima pontica), αποκτώντας κατ’ αυτό τον τρόπο μεγάλη σημασία για το ρωμαϊκό κράτος. O χριστιανισμός διαδίδεται πολύ νωρίς στον Πόντο από τον Απόστολο Ανδρέα. Η ελληνική γλώσσα, βασικό πολιτιστικό χαρακτηριστικό όλων των εθνοτήτων του Πόντου, διευκολύνει κατά πολύ τη διείσδυση και διάδοση της νέας θρησκείας. Κατά τον τρόπο αυτό, ο ποντιακός ελληνισμός προσχωρεί σε ένα νέο ενιαίο πολιτιστικό σύστημα με κύριους άξονες τη γλώσσα και τη νέα θρησκεία.

Από τα πρώτα ακόμη χρόνια του Βυζαντίου, ο Πόντος αποκτά τεράστια στρατηγική σημασία, γιατί παίζει πλέον το ρόλο προπυργίου του ελληνισμού στην Ανατολή. Το 386 μ.Χ., κατά τα χρόνια του Θεοδοσίου, σύμφωνα με την παράδοση, χτίζεται η Μονή της Παναγίας Σουμελά από δύο Αθηναίους μοναχούς, τους Βαρνάβα και Σωφρόνιο. Η μονή αυτή, που συνιστά ένα από τα κορυφαία ιδεολογικά σύμβολα του ποντιακού ελληνισμού, μαζί με τις άλλες μονές (Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα, Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, Παναγίας Γουμερά), έμελλε να παίξει καθοριστικό ρόλο στην επιβίωσή του στις ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες που δημιούργησε αργότερα το οσμανικό περιβάλλον.

Κατά τα χρόνια του Ιουστινιανού η Τραπεζούντα και η Ριζούντα γίνονται κέντρα επιχειρήσεων και ορμητήρια κατά τους πολέμους που διεξάγονται εναντίον των Περσών, ενώ κατά την εποχή του Λέοντα Γ' του Ισαύρου η Τραπεζούντα ξαναγίνεται κέντρο εφοδιασμού του βυζαντινού στρατού κατά τους πολέμους εναντίον των Περσών, Τουρκομάνων και Αράβων. Είναι τα χρόνια που ο πληθυσμός της πόλης αυξάνεται, επειδή καταφεύγουν σ’ αυτή

πολλοί χριστιανικοί πληθυσμοί, καταδιωγμένοι από τους νεοφώτιστους Άραβες μουσουλμάνους. Συνεπώς, επανακτά μεγάλο μέρος της παλαιότερης σημασίας της.
Κατά το 10ο αιώνα η περιοχή του Πόντου αποτελεί το 21ο Θέμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα, όπου βρίσκεται η έδρα του Επάρχου. Είναι η εποχή μεγάλων επιδρομών προς το Βυζάντιο από τα ανατολικά και νοτιοανατολικά του σύνορα. Είναι η εποχή των Ακριτών φυλάκων της αυτοκρατορίας, που στη συνείδηση του ποντιακού - και όχι μόνο - ελληνισμού αποκτούν υπερφυσικές ιδιότητες, οι οποίες αντανακλώνται στα Ακριτικά του έπη, που ακόμη και σήμερα τραγουδιούνται και εκπέμπουν ελληνικότητα, γενναιότητα και ένα μοναδικό πάθος για ελευθερία. Η μεγάλη γεωπολιτική σημασία του Πόντου
για το Βυζάντιο κάνει τους αυτοκράτορες να παραχωρήσουν διοικητική αυτονομία και σχετικά προνόμια στους Επάρχους. Αυτό, σε συνδυασμό με τις γεωγραφικές και κοινωνικές συνθήκες της περιοχής, συντελούν στην ανάπτυξη ενός πνεύματος ανεξαρτησίας που διαπνέει τους περισσότερους. Αυτό, με τη σειρά του, τους δίνει ιδιαίτερη δύναμη αλλά και τάσεις αυτονόμησης από το κεντρικό βυζαντινό κράτος, ιδιαίτερα σε περιόδους που η περιοχή εγκαταλείπεται ουσιαστικά στην τύχη της απέναντι στους πολυάριθμους εχθρούς. Γνωστότεροι από τους ανεξάρτητους αυτούς θεματάρχες του Πόντου, των οποίων οι αγώνες και τα κατορθώματα υμνούνται από το λαό, είναι οι Θεόδωρος και Κωνσταντίνος Γαβράς και ο Γρηγόριος Ταρωνίτης.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους ο Αλέξιος Κομνηνός, εγγονός του τελευταίου Κομνηνού αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ανδρόνικου Κομνηνού, ιδρύει την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ή των Μεγάλων Κομνηνών, ένα από τα ακμαιότερα ελληνικά κρατικά μορφώματα της εποχής αυτής, που διατηρήθηκε για 258 χρόνια (1204-1461). Η μεγάλη αυτή χρονική διάρκεια της ύπαρξής της οφείλεται κατά μία άποψη στη φυσική θέση των εδαφών της54 και στην προνομιακή γεωγραφική θέση της πρωτεύουσάς της, η οποία βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο του κύριου εμπορικού δρόμου διακίνησης προς τη Δύση όλων των προϊόντων της Ασίας μέχρι την Ινδία και την Κίνα, γεγονός που την καθιστά τελικά κέντρο του παγκόσμιου εμπορίου εκείνων των χρόνων.

Η ελληνική αυτή αυτοκρατορία παίζει τεράστιο ρόλο στη διατήρηση του ελληνικού πολιτισμού στα βάθη της Ανατολής για δυόμισι αιώνες, έχοντας να αντιμετωπίσει αφενός τους τυχοδιώκτες Σταυροφόρους της Δύσης, αφετέρου την πλημμυρίδα των τουρκογενών φύλων και κυρίως των Σελτζούκων και Τουρκομάνων. Είναι η περίοδος κατά την οποία αναπτύσσεται ένα από τα βασικότερα ιδεολογικά στοιχεία των Ελλήνων του Πόντου, η ελληνική ποντιακή διάλεκτος. Τελευταίος και 20ός αυτοκράτορας είναι ο Δαβίδ Κομνηνός. Η αυτοκρατορία καταλύεται από τους Οθωμανούς με την άλωση της Τραπεζούντας το 1461, δηλαδή 8 χρόνια μετά την άλωση της Πόλης.

Ακολουθούν οι λεγόμενοι κλασικοί αιώνες της οσμανικής Αυτοκρατορίας και η περιοχή του Πόντου, κατά το οθωμανικό διοικητικό σύστημα, μετατρέπεται σε Eyalet (Νομό), που στις αρχές του 16ου αιώνα περιλαμβάνει τις περιοχές από την Τραπεζούντα μέχρι τη Μαλάτεια νότια, πολύ έξω από τον Πόντο, και τη Σεβάστεια και την Αμισό, ενώ στα τέλη του 16ου αιώνα, στο πλαίσιο των συνεχών διοικητικών αλλαγών, οι περιοχές Τραπεζούντας - Βατούμ και Γκόνιε (Gφnye) συγκροτούν ένα νέο νομό56. Η πτώση της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών σηματοδοτεί την αρχή της αποδιάρθρωσης του ελληνικού πληθυσμού. Η αποδιάρθρωση εντείνεται με τις υποχρεωτικές μετακινήσεις κυρίως στις παρυφές της καθημαγμένης Κωνσταντινούπολης, τις σφαγές και κυρίως τους εξισλαμισμούς, οι οποίοι συνεχίζονται και οξύνονται κατά το 17ο αιώνα με το διορισμό ως αρχόντων των ιδιαίτερα καταπιεστικών τοπικών φεουδαρχών, των λεγομένων Ντερεμπέηδων. Τότε, ολόκληρες περιοχές του Πόντου εξισλαμίζονται, ενώ

μαζικοί ελληνικοί πληθυσμοί μετακινούνται στη Ρωσία και Μολδοβλαχία, συγκροτώντας νέες ελληνικές κοινότητες. Αυτή η ροή Ελλήνων προς τη Ρωσία αλλά και τον Καύκασο συνεχίζεται μέχρι την οριστική έξοδό τους από την ιστορική τους πατρίδα, γεγονός που ερμηνεύει την ύπαρξη μεγάλων ελληνικών πληθυσμιακών μαζών στη νότια Ρωσία και τον Καύκασο ακόμη μέχρι και τις μέρες μας. Οι Έλληνες βρίσκουν καταφύγιο μόνο στην κοιλάδα της Ματσούκας στον ανατολικό Πόντο, όπου και οι ιστορικές μονές, οι οποίες nδιασώζουν τον ελληνισμό, στηρίζοντας τους καταδιωκόμενους χριστιανούς και καλλιεργώντας την ελληνική γλώσσα. Φυσικά σ’ αυτό συντελεί η καθιέρωση, στο πλαίσιο του οσμανικού κράτους, του συστήματος των εθνοτήτων (Μilliyet). Έτσι, διαπιστώνουμε μια πληθυσμιακή συγκέντρωση των Ελλήνων στην περιοχή. Αυτή την εποχή έχουμε και το έπος των Κρυπτοχριστιανών, των εξισλαμισμένων δηλαδή Ελλήνων οι οποίοι φέρονται μεν φανερά ως μουσουλμάνοι, διατηρούν όμως με πάθος, κρυφά, τη χριστιανική τους λατρεία και γενικά την ελληνική τους ταυτότητα. Πρόκειται για ένα από τα συγκλονιστικότερα φαινόμενα της ιστορίας του ελληνισμού, που, όπως δείχνουν τα δεδομένα, συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Μεγάλες πληθυσμιακές μάζες Ελλήνων συγκεντρώνονται κυρίως στην περιοχή των μεγάλων μεταλλείων της Χαλδίας, νότια της Τραπεζούντας, και της Ματσούκας, όπου οι Σουλτάνοι δίνουν ειδικά προνόμια στους Έλληνες τεχνίτες και τους Έλληνες αρχιμεταλλουργούς, προκειμένου να εξορύσσουν και να επεξεργάζονται τα πολύτιμα μέταλλα της περιοχής. Αυτό προσδίδει τεράστια ώθηση στην περιοχή, η οποία μετεξελίσσεται ταχύτατα σε μαγνήτη προσέλκυσης τεράστιων ελληνικών πληθυσμιακών μαζών, γεγονός που μετατρέπει την Αργυρούπολη σε σημαντικό οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο, με τρόπο ώστε η περιοχή να θεωρηθεί κατά το 17ο αιώνα ως η πλουσιότερη και πιο πολυάνθρωπη επαρχία της Μ. Ασίας. Στις περιοχές αυτές κυρίως και στην παράλια ζώνη ο ποντιακός ελληνισμός διατηρεί τη γλώσσα, τις παραδόσεις και τα υπόλοιπα πολιτιστικά του στοιχεία, τα οποία αναπαράγειn κυρίως μέσω της θρησκείας, της ίδρυσης σχολείων, και θεσμών όπως της κοινοτικής αυτοδιοίκησης.

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19^ο αιώνα. Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις, τις οποίες επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας μορφής ανεξιθρησκείας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας. Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων και κυρίως του Hatti- Ηumayόn το 1856, αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο, οι Έλληνες του Πόντου φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο. Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που τους προσφέρονται, ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης. Ειδικά στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα, προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα, σε αξιοποίηση των διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας, εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος. Η άνοδος της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή. Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς ρυθμούς σε κάθε πόλη, χωριό και οικισμό του Πόντου. Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα. Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή ανάπτυξη.

Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο, μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας, το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902. Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν στον 20ό αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας, η οποία σταματά ξαφνικά με την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Νεοτούρκων. Κατά τη διάρκεια του πολέμου ο ποντιακός ελληνισμός εξολοθρεύεται μέσω κυρίως των λεγομένων λευκών πορειών θανάτου προς τα βάθη της Ανατολής. Πρόκειται για την αρχή του τέλους του. Μεγάλες πληθυσμιακές μάζες Ποντίων μετακινούνται προς τον Καύκασο και την ομόδοξη Ρωσία για να αποφύγουν την επερχόμενη θύελλα. Η ελληνική απόβαση στη Σμύρνη και η άνοδος των Κεμαλικών ολοκληρώνει την καταστροφή. Η φυσική και πνευματική ηγεσία των Ελλήνων του Πόντου εξοντώνεται από τα προσχηματικά «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας», που στήνονται από τους κεμαλικούς στην Αμάσεια. Ο μισός σχεδόν ελληνικός πληθυσμός (353.000) αφανίζεται στις λευκές πορείες θανάτου προς τις αφιλόξενες στέπες των ορεινών ανατολικών και νοτιοανατολικών επαρχιών.

Πρόκειται για τη δεύτερη Γενοκτονία του 20ού αιώνα, μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης Ανταλλαγής των πληθυσμών (30 Ιανουαρίου 1923), η συντριπτική πλειοψηφία των υπολειμμάτων των Ελλήνων του Πόντου έχει ήδη καταφύγει στην Ελλάδα, για να αποφύγει το βέβαιο θάνατο. Ένας κύκλος 28 περίπου αιώνων στις απόκρημνες ακτές του Ευξείνου Πόντου και στα απρόσιτα ποντιακά όρη έκλεινε οριστικά για αυτούς.

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ

Το ιερότερο προσκύνημα της ποντιακής γης, φάρος ακτινοβολών Ορθοδοξία και Ελληνισμό ήταν ανέκαθεν η μονή της Παναγίας στο όρος Μελά, νότια της Τραπεζούντας. Η παράδοση θέλει δύο Αθηναίους μοναχούς, το Βαρνάβα και το Σωφρόνιο, να φτάνουν στα βουνά του Πόντου, και με θαυματουργική παρέμβαση η Παναγία να τους επιδεικνύει το χώρο στον οποίο βρισκόταν η εικόνα της Παναγίας της Αθηνιώτισσας, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Το μοναστήρι πρέπει να ιδρύθηκε γύρω στο 10ο αιώνα, ύστερα από επιδρομή Σαρακηνών στην Αθήνα, οπότε χρειάστηκε να φυγαδευτεί η εικόνα της Παναγίας της Αθηνιώτισσας μακριά.

Η μονή κτίστηκε στο κοίλωμα ενός κάθετου βράχου και δεσπόζει μετέωρη στα μάτια του προσκυνητή. Από το 1860 λειτουργούσε και τετραώροφος ξενώνας με 72 δωμάτια και άλλους χώρους. Η ύδρευση της μονής εξασφαλιζόταν από το αγίασμα που ανάβλυζε με θαυματουργό τρόπο μέσα από το βράχο. Οι θεραπευτικές του ιδιότητες, μάλιστα, ήταν ο λόγος που πολλοί, όχι μόνο χριστιανοί, αλλά και μουσουλμάνοι, ζητούσαν τη χάρη της Παναγίας. Ο πλούτος που σταδιακά συγκέντρωσε η μονή είτε από προσκυνητές, είτε κυρίως από γενναίες χορηγίες των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας, συχνά ήταν ο λόγος για τις ληστρικές επιθέσεις που δεχόταν. Αργότερα και σουλτανικά φιρμάνια και πατριαρχικά σιγίλλια επιβεβαίωσαν τα προνόμια που κατά καιρούς είχε αποκτήσει η μονή. Το 1922, οι Τσέτες εισέβαλαν στη μονή, λεηλάτησαν τα κειμήλια της και την ερήμωσαν. Σήμερα χάσκει μνημείο εγκαταλελειμμένο στα χτυπήματα του χρόνου.

Αλλα σημαντικά μοναστήρια στον Πόντο ήταν αυτό του Αγίου Ιωάννη της Βαζελώνος και του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα. Το πρώτο κτίστηκε κατά παράδοση το 270 μ.Χ. και απέκτησε ιδιαίτερη φήμη στα χρόνια της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας (1204-1461). Στα αρχεία του βρίσκονταν αυτοκρατορικά χρυσόβουλλα και πλήθος άλλων πολύτιμων εγγράφων, που Ρώσοι λεηλάτησαν το 1916, όταν κατέλαβαν τον Πόντο. Η δεύτερη ιδρύθηκε το 752, όταν κατά παράδοση τρία περιστέρια οδήγησαν τρεις ασκητές από τα Σούρμενα στην περιοχή. Πάνω στους γυμνούς κι απόκρημνους βράχους της περιοχής, οι ασκητές έκτισαν τα καταλύματα τους, που εξελίχθηκαν σε μια σημαντική μονή με πλούσιο φιλανθρωπικό έργο στη γύρω περιοχή αλλά και με μια πολύτιμη σε έγγραφα βιβλιοθήκη.

Γενικότερα, η Εκκλησία στον Πόντο ήταν ο προστάτης των χριστιανών από το οθωμανικό κράτος. Κάθε μητροπολίτης, επίσκοπος ή αρχιερατικός επίτροπος προήδρευε στα κοινοτικά, επαρχιακά και ενοριακά συμβούλια των ελληνικών κοινοτήτων, αντιμετωπίζοντας καθημερινά δυσεπίλυτα διοικητικά και οικονομικά προβλήματα. Ο μητροπολίτης Τραπεζούντας, όπως ήταν αποδεκτό από το τουρκικό κράτος, είχε την ηγεσία των χριστιανών της μητρόπολής του. Τον 20ο αιώνα, συχνά παρενέβαινε για να σώσει Έλληνες από τα διαβόητα τάγματα εργασίας. Την ηγετική θέση, για παράδειγμα, του μητροπολίτη Χρύσανθου στην επαρχία του παραδέχθηκαν και οι Τούρκοι και οι Ρώσοι, όταν κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου σ αυτόν ανέθεσαν διαδοχικά τη διοίκηση της επαρχίας Τραπεζούντας.

Στα γράμματα και την εκπαίδευση, επίσης, η προσφορά της Εκκλησίας ήταν μεγάλη, αφού οι μονές υπήρξαν και σχολεία. Στην Τραπεζούντα το πρώτο Φροντιστήριο (1682) στεγάστηκε σε μετόχι μονής ενώ οι δάσκαλοι ήταν πολύ συχνά ιερωμένοι.

ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΜΕ

Το κόκκινο ποτάμι & Η τραγωδία του Ελληνισμού της Ανατολής. 1908-1923 Το βιβλίο του συγγραφέα Χάρη Τσιρκινίδη με τίτλο «Το κόκκινο Ποτάμι...» πρόσφατα κυκλοφόρησε σε 7η έκδοση από τον Εκδοτικό Οίκο Αδελφών Κυριακίδη (Θεσσαλονίκη). Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό ιστορικό διήγημα, το οποίο, μέσα από την έμπειρη λογοτεχνική πένα και το οποίο, μέσα από την έμπειρη λογοτεχνική μένα και την ρέουσα γλώσσα του συγγραφέα. Παρουσιάζει όλη την τραγωδία του Ελληνισμού της Ανατολής, στην κρίσιμη περίοδο 1908-1925. Αληθινές ανθρώπινες ιστορίες δύο παραδοσιακών ποντιακών οικογενειών με αρχές και ιδανικά, των οποίων τα παιδιά, η Ιφιγένεια και Μίλτος θέλουν να σπουδάσουν και να δημιουργήσουν ένα καλύτερο αύριο για τους ίδιους και την πατρίδα. Έρωτες και αγώνες, αγνοί και τίμιοι, παρασύρονται από το ορμητικό ποτάμι του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας. Μόνον η μνήμη μένει ζωντανή, όπως το φως του καντηλιού, για να φωτίζει το δρόμο μας προς ένα κόσμο που θα πληθαίνουν τα άνθη του καλού. Το βιβλίο κυκλοφορεί και στην Αγγλική. Προβλέπεται η έκδοση του και στη ρωσική γλώσσα. ΤΣΙΡΚΙΝΙΔΗΣ ΧΑΡΗΣ, Το κόκκινο ποτάμι… Η τραγωδία του Ελληνισμού της Ανατολής. 1908-1923. 7η Εκδοση, Δεμένο, ISBN 960-343-855-3, σχήμα 17*24, σελίδες 320, έτος έκδοσης 2005, τιμή 25,00 €

Το Μεταλλείο Ταύρου (Μπουγά Μαντέν) 1826-1924 Απόσπασμα από την εισηγητική έκθεση της καθηγήτριας Ιστορίας του Α.Π.Θ. Α. Ξανθοπούλου - Κυριακού για τη μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία του Κυριάκου Στ. Χατζηκυριακίδη. ''... Ο κ. Χατζηκυριακίδης επέλεξε ένα αντικείμενο έρευνας συναισθηματικά φορτισμένο για τον ίδιο, το οποίο ωστόσο κατάφερε να αντιμετωπίσει με επιστημονική νηφαλιότητα. Η συνείδηση της καταγωγής του και η αίσθηση του χρέους απέναντι στους εν ζωή παππούδες του λειτούργησαν απολύτως θετικά ως προς τη φιλότιμη και χωρίς φειδώ (χρόνου και κόπου) αναζήτηση ποικίλου υλικού για την ολοκλήρωση της εργασίας του. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε στα χέρια μας μια μελέτη που διακρίνεται για την κριτική αξιολόγηση και αξιοποίηση της σχετικής βιβλιογραφίας και τη δημιουργική της σύνθεση με ανέκδοτο αρχειακό υλικό, καθώς και γραπτές και προφορικές μαρτυρίες. Στα θετικά στοιχεία της εργασίας θα πρέπει να συναριθμήσουμε επίσης τον δόκιμο ιστοριογραφικό λόγο, τη γλαφυρότητα και τη γλωσσική άνεση. Το τελικό αποτέλεσμα, δείγμα αποδεδειγμένου ερευνητικού μόχθου και επιστημονικής ευσυνειδησίας, είναι μια μονογραφία, που η δημοσιοποίηση / έκδοσή της θα συνεισέφερε ουσιαστικά στη γνώση της ιστορίας των ελληνικών οικισμών της Μ. Ασίας...''. ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ, Το Μεταλλείο Ταύρου (Μπουγά Μαντέν) 1826-1924, ISBN 960-343-473-6, σχήμα 17*24, σελίδες 280, έτος έκδοσης 2004, τιμή 12,06 €

Οι αρχαίοι Έλληνες στον Bόρειο Eύξεινο Πόντο Eκδόθηκε πρόσφατα από τον Eκδοτικό Oίκο των Aδελφών Kυριακίδη (Θεσσαλονίκη) το έργο του Mοσχοβίτη αρχαιολόγου A.A. Maslennikov, ο οποίος είναι, από το 1975, επικεφαλής αρχαιολογικής αποστολής στη Bόρεια Μαύρη Θάλασσα. Tο έργο μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ιστορική και αρχαιολογική εγκυκλοπαίδεια των πόλεων και των πολιτισμών του αρχαίου Ελληνικού Kόσμου στο Bόρειο Eύξεινο Πόντο και αποτελεί σοβαρή συμβολή στην ιστορία του Πολιτισμού της Μαύρης Θάλασσας. Στο έργο αυτό το αναγνώστης θα βρει ιστορικές και αρχαιολογικές πληροφορίες για την Tύρα, το Nικώνιο, τη Λεύκη, την Oλβία, τη Χερσόνησο, την Κερκινίτιδα, τον Καλό Λιμένα, το βασίλειο του Βοσπόρου, τη Θεοδοσία, το Kιμμερικό, το Kυταίο, τα Ακρα, το Nυμφαίο, την Tυριτάκη, το Ποντικάπαιο, το Mυρμήκιο, το Πόρθμιο, το Παρθένιο, τη Zήνωνος Χερσόνησο, το Iλούρατο, τον Πατραέα, τους Kήπους, τη Φαναγόρεια, την Eρμώνασσα, τη Γοργιππία και, τέλος, την Tαναΐδα. Tο βιβλίο γράφτηκε ειδικά για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό: μεταφράστηκε στην ελληνική γλώσσα από ρωσικό χειρόγραφο του συγγραφέα. Πολλές από τις φωτογραφίες που δημοσιεύονται είναι ελάχιστα γνωστές στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Tο περιεχόμενο του βιβλίου ενδιαφέρει τους ιστορικούς, τους αρχαιολόγους, τους φιλολόγους, τους σλαβολόγους, τους βαλκανιολόγους και γενικά όποιους ενδιαφέρονται για την ιστορία του Πολιτισμού της Μαύρης Θάλασσας. MASLENNIKOV A. (Μετάφραση H. Πετρόπουλος), Οι αρχαίοι Έλληνες στον Bόρειο Eύξεινο Πόντο, ISBN 960-343-542-2, σχήμα 17*24, σελίδες 280, έτος έκδοσης 2000, τιμή 22,12 €

Πόντος. Ανάμεσα στο χθες και στο αύριο Τα ζητήματα του ανά τον κόσμο Ελληνισμού διασυνδέονται με ζητήματα που αφορούν στις κοινωνίες των ‘πατρίδων' εκτός Ελλάδος, στις οποίες συγκαταλέγεται και ο Πόντος. Μέσα σε ένα κλίμα για αυτογνωσία, για διαφύλαξη της ταυτότητας και της μνήμης, για διασφάλιση και προώθηση των συνθηκών συμβίωσης και συνύπαρξης μέσα στο σημερινό άρρυθμο κλίμα κοινωνικής ιδεολογίας και ηθικής, ο Πόντος, ως τόπος πολιτισμικά διάχυτος, άρχισε να τείνει προς τον θρύλο. Γι αυτό, για να συνεχίσει να ζει, ο Πόντος θα πρέπει να απομυθοποιηθεί. Είναι αυτό που επιθυμεί η γενιά του σήμερα, η γενιά του αύριο. Στην κοινωνία του μέλλοντος ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί την εγγύηση ειρήνης. Γενοκτονίες και πολιτικά εγκλήματα βαρύνουν πολλές χώρες και κοινωνίες, επομένως και συνειδήσεις. Και η αναγνώριση των ανθρώπινων δικαιωμάτων αποτελεί την βασική προϋπόθεση για την αναγνώριση των όποιων αδικημάτων και εγκλημάτων. Οι αναφορές εστιάζονται σε ζητήματα του σύγχρονου Πόντου, τα οποία θίγουν και την κοινωνία της σύγχρονης Τουρκίας. Με άλλα λόγια συσχετίζουν τον ιστορικό χώρο με την σύγχρονη κοινωνία. Οι αναγωγές στον χώρο και στον χρόνο ανοίγουν νέους ορίζοντες και προοπτικές στον τρόπο προσέγγισης των κοινωνικών ζητημάτων στο μέλλον. Ο σύγχρονος Πόντος βιώνεται μέσα από την κληρονομιά του, όχι μόνο την ιστορική/μνημειακή αλλά και την ανθρώπινη, την φαινομενικά ομοιογενή αλλά και πολιτισμικά ετερογενή και διχασμένη γι αυτό και το δίπολο της κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας, το οποίο συντηρεί το καθεστώς. Τα τρία κεφάλαια ''Πολιτισμικές συντεταγμένες του Πόντου'', ''Το προφίλ της σύγχρονης κοινωνίας'' και ''Αντιστάσεις πολιτισμού'' κλείνουν με έναν επίλογο και ειδική βιβλιογραφία. Η έκδοση εμπλουτίζεται με γκραβούρες και φωτογραφίες αρχείου του σημερινού Πόντου. Τα ζητήματα του ανά τον κόσμο Ελληνισμού διασυνδέονται με ζητήματα που αφορούν στις κοινωνίες των ‘πατρίδων' εκτός Ελλάδος, στις οποίες συγκαταλέγεται και ο Πόντος. Μέσα σε ένα κλίμα για αυτογνωσία, για διαφύλαξη της ταυτότητας και της μνήμης, για διασφάλιση και προώθηση των συνθηκών συμβίωσης και συνύπαρξης μέσα στο σημερινό άρρυθμο κλίμα κοινωνικής ιδεολογίας και ηθικής, ο Πόντος, ως τόπος πολιτισμικά διάχυτος, άρχισε να τείνει προς τον θρύλο. Γι αυτό, για να συνεχίσει να ζει, ο Πόντος θα πρέπει να απομυθοποιηθεί. Είναι αυτό που επιθυμεί η γενιά του σήμερα, η γενιά του αύριο. Στην κοινωνία του μέλλοντος ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί την εγγύηση ειρήνης. Γενοκτονίες και πολιτικά εγκλήματα βαρύνουν πολλές χώρες και κοινωνίες, επομένως και συνειδήσεις. Και η αναγνώριση των ανθρώπινων δικαιωμάτων αποτελεί την βασική προϋπόθεση για την αναγνώριση των όποιων αδικημάτων και εγκλημάτων. Οι αναφορές εστιάζονται σε ζητήματα του σύγχρονου Πόντου, τα οποία θίγουν και την κοινωνία της σύγχρονης Τουρκίας. Με άλλα λόγια συσχετίζουν τον ιστορικό χώρο με την σύγχρονη κοινωνία. Οι αναγωγές στον χώρο και στον χρόνο ανοίγουν νέους ορίζοντες και προοπτικές στον τρόπο προσέγγισης των κοινωνικών ζητημάτων στο μέλλον. Ο σύγχρονος Πόντος βιώνεται μέσα από την κληρονομιά του, όχι μόνο την ιστορική/μνημειακή αλλά και την ανθρώπινη, την φαινομενικά ομοιογενή αλλά και πολιτισμικά ετερογενή και διχασμένη γι αυτό και το δίπολο της κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας, το οποίο συντηρεί το καθεστώς. Τα τρία κεφάλαια ''Πολιτισμικές συντεταγμένες του Πόντου'', ''Το προφίλ της σύγχρονης κοινωνίας'' και ''Αντιστάσεις πολιτισμού'' κλείνουν με έναν επίλογο και ειδική βιβλιογραφία. Η έκδοση εμπλουτίζεται με γκραβούρες και φωτογραφίες αρχείου του σημερινού Πόντου. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ - ΣΥΜΕΩΝΙΔΟΥ Π., Πόντος. Ανάμεσα στο χθες και στο αύριο, ISBN 960-343-513-9, σχήμα 14*21, σελίδες 112, έτος έκδοσης 2000, τιμή 6,49 €

Πόντος-Δικαίωμα στη Μνήμη

Εγκαίνια της πολυθεματικής έκθεσης «Πόντος-Δικαίωμα στη Μνήμη»- παρουσίαση των βιβλίων του Κωνσταντίνου Ε. Φωτιάδη για τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Τα εγκαίνια πολυθεματικής έκθεσης «Πόντος-Δικαίωμα στη Μνήμη» και παρουσίαση των βιβλίων του Καθηγητή Κωνσταντίνου Φωτιάδη θα γίνει την Τρίτη 20 Νοεμβρίου 2007 και ώρα 8 το βράδυ στο Αμφιθέατρο της Νομαρχίας Καβάλας. Η έκθεση αποτελείται από υποσύνολα ενοτήτων βιβλία, έγγραφα, επιστολές, χάρτες, φωτογραφίες, εικόνες κ.λπ., τα οποία συγκέντρωσε ο Κ. Φωτιάδης, συνθέτουν ένα θαυμάσιο σύνολο ντοκουμέντων και απεικονίζουν την ιστορική πορεία του Ελληνισμού του Πόντου από το 19ο αιώνα και μέχρι σήμερα. Μέσα από τα θαυμάσια και δυσεύρετα εκθεσιακά ντοκουμέντα, αναδεικνύεται η ιστορία, η λαογραφία, ο Πόντος , η ζωή εκεί μα κι εδώ μετά τη γενοκτονία και το ξεριζωμό. Η έκθεση θα λειτουργήσει μέχρι τις 30 Νοεμβρίου στη Νομαρχία Καβάλας.

Επίσης την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης θα γίνει η παρουσίαση των βιβλίων για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, παρουσίαση στην οποία θα μιλήσουν οι: Ευστάθιος Πελαγίδης Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, Θεοφάνης Μαλκίδης Λέκτορας Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Δημοσθένης Δημοσθενόπουλος Δικηγόρος, πρώην υπουργός, Αναστασία Καμπουρίδου Λυκειάρχης, Φιλόλογος, Νικόλαος Ρουδομέτωφ Aρχιτέκτων μηχανικός, πρ. Ιστορικού και Λογοτεχνικού Αρχείου Καβάλας. Την εκδήλωση διευθύνει ο δημοσιογράφος Δημήτριος Τουλκίδης

Στις παράλληλες εκδηλώσεις εντάσσονται και τα σεμινάρια Ιστορίας τα οποία διοργανώνει η Νομαρχία Καβάλας, με εισηγητή τον Κ. Φωτιάδη με ώρα έναρξης 8 το βράδυ στο αμφιθέατρο της Νομαρχίας Καβάλας. Τα θέματα και οι ημερομηνίες των σεμιναρίων, τα οποία όσοι τα παρακολουθήσουν θα πάρουν βεβαιώσεις έχουν ως εξής:

1) Σάββατο 24 Νοεμβρίου 2007

Οι Κρυπτοχριστιανοί του Πόντου.

2) Κυριακή 25 Νοεμβρίου 2007

Ο Ν. Καζαντζάκης και οι Πόντιοι του Καυκάσου.

3) Πέμπτη 29 Νοεμβρίου 2007

Το ποντιακό τραγούδι στη διαμόρφωση της ιστορικής μνήμης.

Μουσική εκδήλωση.

4) Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 2007

Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου.

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟΝ ΑΞΕΝΟ ΠΟΝΤΟ

Οι ΄Ελληνες στον ΄Αξενο Πόντο

«Και θα ήταν ακόμα καλύτερα, αν αυτή η Μνήμη χαραζόταν όχι μόνο στων Ελλήνων το νου, αλλά και του κόσμου όλου, προπάντων των «μεγάλων»,που δεν θυμούνται,δεν βλέπουν, δεν ακούνε τίποτα για πάμπολλα τερατώδη εγκλήματα απέναντι στο ανθρώπινο γένος –εγκλήματα όχι μόνο παλιά μα και πρόσφατα και νωπά και ζέοντα…εγκλήματα που, μένοντας ατιμώρητα κι αμνημόνευτα, γεννούν
άλλα κι άλλα κι άλλα, και αποτελούν το άριστο φροντιστήριο της Μεγάλης των Κακούργων Σχολής» (Μάριος Πλωρίτης:Ξένοι προ το ανθρώπινο είδος,βήμα 4-10-1998).
«Ο τόπος μου τριθάλασσος. Ο τόπος των παππούδων μου πανάρχαιος, κερασένιος. Τόπος Ποντικός. Ανήκουνε τώρα σε μένα οι νύχτες του, αφού τις φωτεινές του μέρες τις κρέμασαν στις κερασιές.
Οι φωτεινές του μέρες γύρις και στήμονες του αύριο»(ΦΡΙΝΤΑ ΜΙΡΑΜΠΙΤΑ: ΄Εκητι Πατρίδα ασπίδα μου).
Τούτος ο πανάρχαιος τόπος με τους πανάρχαιους Έλληνες που τον αποίκισαν, έρχεται τούτες τις μέρες πιο έντονα στη μνήμη μας. Ο μύθος του Φρίξου και της Έλλης και οι Αργοναύτες από τη μια και από την άλλη οι έγκυρες πηγές από τους ποιητές και συγγραφείς μας.Ο Ευριπίδης στην ταυρική Ιφένεια εξαίρει το ριψοκίνδυνο της φύσης των Ελλήνων, κάνει νύξεις για τις εμπορικές διακινήσεις της εποχής και για τη ναυτική τέχνη τους στιχ.435-439: Με τραβήγματα διπλόκροτα των ελάτινων κουπιών, με πανιά λινά απ’ ανέμους φουσκωμένα Ποντοπόροι ν’ αρμενίσανε στα κύματα;Να περάσανε τα’ ασίγαστα ακρογιάλια; Πέρασαν με τη νοτιά, με τις πνοές του Ζέφυρου ίσως στη λευκήν ακρογιαλιά του γοργόδρομου Αχιλλέα, λαμπρή απλωσιά μες στον άξενο πόντο;
Ο Ηρόδοτος (485-425 π.χ.) στο 4ο Βιβλίο του (Μελπομένη) κεφ.8-10 και 85-86 αναφέρεται στους «Έλληνας τους των Πόντον οικέοντας» και σ’ όσα του είπαν οι ίδιοι. Συγκριτικά με τους Λυδούς, τους Αιγύπτιους ή τους Σκύθες, στους Πόντιους λίγα αφιέρωσε, επειδή τους θεωρούσε όμαιμους, ομόθρησκους,ομόγλωσσους και ομοδίαιτους. Μόνο τα παράδοξα των βάρβαρων λαών ήθελε να μεταφέρει στο αναγνωστικό του κοινό. Οι ΄Ελληνες λοιπόν αυτοί ήταν ένας ομοιογενής στο σύνολό του ελληνικός πληθυσμός, που συνδέονταν με καθημερινές σχέσεις μεταξύ τους οι διάφοροι οικισμοί του,όπως και με τις υπόλοιπες πόλεις του ελληνικού κόσμου και προπάντων με τη μητρόπολή τους τη Μίλητο. Η εθνική τους συνείδηση όχι μόνο δε χαλάρωνε, αλλά γινόταν ισχυρότερη,καθώς οι λαοί οι ντόπιοι που τους περιστοίχιζαν ήταν βάρβαροι και πολιτιστικά υποβαθμισμένοι. «Ο Εύξεινος Πόντος τώρα είναι η περιοχή όπου ζουν οι πιο καθυστερημένοι λαοί του κόσμου, με μοναδική εξαίρεση τους Σκύθες. Δεν μπορώ να αναφέρω τιμητικά για τον πολιτισμό του κανένα λαό,παρά μόνο τους Σκύθες και τον Ανάχαρση» (4ο,46 κεφ). Από τον 7ο αι. π.Χ. τα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ήταν ονομαστά: Ιστρία, Ολβία, Κιμμέριος Βόσπορος, Οδησσό (Βάρνα), Παντικάππαιο, Θεοδοσία, Σινώπη, Αμισός, Κωτύωρα, Οινόη, Τρίπολη, Τραπεζούντα «πόλιν Ελληνίδα μεγάλην και ευδαίμονα τη χαρακτήρισε ο Ξενοφώντας» Κολχίδα, Φάση, Κερασούντα κλπ. Στο κεφ.108 του ίδιου βιβλίου μας πληροφορεί πως από τους εμπορικούς σταθμούς του Πόντου έφτασαν στα βάθη της σημερινής Ρωσίας,στη χώρα των Βουδίνων, και ίδρυσαν δική τους πόλη, την πόλη των Γελωνών, θέλοντας να δείξει τη διεισδυτικότητα των Ποντίων σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων από το μυχό της Αζοφικής θάλασσας. Στα κεφ.8-10 αναφέρει όσα του είπαν και γιατί «οι ΄Ελληνες οι τον Πόντον οικέοντες»:
Ο Ηρακλής σαλαγώντας τα βόδια του Γηρυόνη, έφτασε στη χώρα των Σκυθών που ήταν ερημιά. Και πως ο Γηρυόνης κατοικούσε μακριά από τον Πόντο,αφού ζούσε στο νησί που οι ΄Ελληνες το λένε Ερύθεια (κόκκινο νησί), εκεί κατά τα Γάδειρα,που είναι έξω από τις Ηράκλειες στήλες,στην ακρογιαλιά του Ωκεανού. Πως ο Ηρακλής από κει έφτασε στη χώρα που σήμερα ονομάζουμε Σκυθία. Καθώς τον βρήκε κακοχειμωνιά και παγωνιά, λένε πως έσυρε πάνω του τηλεοντή, σκεπάστηκε κι έπεσε σε ύπνο βαρύ και πως οι φοράδες του,που βοσκούσαν κάτω από την άμαξα,έγιναν άφαντες-τα’ φερε έτσι κάποιος θεός. Μόλις ξύπνησε, βάλθηκε να τις ψάχνει και έφτασε σε μια περιοχή που ονομάζεται Υλαία. Εκεί βρήκε σε μια σπηλιά μια κόρη-τέρας: μια ΄Εχιδνα με διπλή φύση, που από τους γοφούς και πάνω ήταν γυναίκα κι από κεί και κάτω φίδι (μιξοπάρθενος κόρη). Τη ρώτησε αν είδε πουθενά τις φοράδες του, κι εκείνη του αποκρίθηκε πως τις έχει η ίδια κι ότι δε θα του τις δώσει πίσω πριν σμίξει μαζί της. Ο Ηρακλής έσμιξε μαζί της μ’ αυτή την αντιμισθία. Από αναβολή σε αναβολή στο τέλος τις έδωσε πίσω λέγοντας: «Τις φοράδες σου αυτές που έφτασαν εδώ σου τις έσωσα εγώ κι εσύ μου πλήρωσες τα βρετίκια, γιατί μου χάρισες τρία αγόρια που έχω στην κοιλιά. Πές μου τι να κάνω μ’ αυτά όταν μεγαλώσουν,να τα’ αφήσω να ζήσουν εδώ (μια κι εγώ εξουσιάζω αυτή τη χώρα) ή να τα στείλω κοντά σου;» Και της αποκρίθηκε: όποιον απ’αυτούς δείς να τεντώνει τούτο το τόξο έτσι, πέρα για πέρα και να ζώνεται ετούτο το ζωστήρα μ’ αυτόν τον τρόπο, έ, αυτόν κάνε να κατοικήσει σ’ ετούτη τη χώρα. Όποιος όμως δεν καταφέρνει τις πράξεις που εγώ παραγγέλνω,στείλε τον μακριά από τη χώρα.
Λένε λοιπόν οι Πόντιοι πως εκείνος τέντωσε το ένα από τα δύο τόξα του (γιατί ως τότε δύο κουβαλούσε ο Ηρακλής) κι έδειξε πως δενόταν ο ζωστήρας και κατόπι της παρέδωσε και το τόξο και το ζωστήρα (αυτός είχε στο κούμπωμά του χρυσή κούπα) και πως αφού της τα έδωσε, σηκώθηκε κι έφυγε. Κι εκείνη από τη μεριά της, όταν τα παιδιά που γέννησε, έγιναν άντρες, πρώτα πρώτα τους έδωσε τα ονόματα: τον έναν τους τον είπε Αγάθυρσο, τον επόμενο Γελωνό και τον μικρότερο Σκύθη. ΄Υστερα έχοντας στο νού της την παραγγελία, έβαλε σε πράξη τις εντολές που είχε πάρει. Και πως τα δύο από τα παιδιά της, τον Αγάθυρσο και τον Γελωνό που δεν μπόρεσαν να τα βγάλουν πέρα με τον άθλο που τους πρότεινε, τους έδιωξε από τη χώρα τους η μάνα που τους γέννησε. Όμως ο μικρότερος, ο Σκύθης, τα έβγαλε πέρα κι έμεινε για πάντα στη χώρα. Και πως από το Σκύθη το γιο του Ηρακλή, κατάγεται η βασιλική δυναστεία των Σκυθών, και πως από εκείνη την κούπα οι Σκύθες ακόμη και σήμερα κρεμούν στο ζωστήρα τους κούπες. Κι ακόμα η επιτυχία του Σκύθη οφείλεται σε τέχνασμα της μητέρας του. Αυτά λοιπόν είπαν στον Ηρόδοτο οι Έλληνες που κατοικούν στον Πόντο.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως οι ίδιοι οι Σκύθες ονόμαζαν ως αρχηγό τους τον ιθαγενή Ταργίταο (βιβλ.4ο).
Γιατί λοιπόν οι Πόντιοι μίλησαν για την ελληνική καταγωγή των Σκυθών και παρουσίασαν ως εθνάρχη τους τον ΄Ελληνα Ηρακλή;
Σύμφωνα με τους μελετητές του Ηρόδοτου η εκδοχή αυτή είναι χαρακτηριστική του τρόπου με τον οποίο οι Έλληνες φρόντιζαν να εισάγουν σε «βάρβαρες» χώρες ήρωες της μυθολογίας τους με σκοπό είτε να νομιμοποιήσουν την εγκατάστασή τους στις χώρες αυτές είτε να αιτιολογήσουν ένα ενδεχόμενο αποικισμό. Οι Πόντιοι επινόησαν την περιπλάνηση του Ηρακλή τη Σκυθία και τη συνέδεσαν με το δέκατο άθλο του Ηρακλή, τα βόδια του Γηρυόνη, αλλά γρήγορα το σκηνικό από τη Δύση και τις Ηράκλειες στήλες μεταφέρεται στην Ανατολή με επίκεντρο δράσης τη Σκυθία με τα πολλά άλογα (αργότερα θα είναι η χώρα των Κοζάκων του ποταμού Δόν). Η έχιδνα φαίνεται πως ήταν και η ανώτατη θεά των Σκυθών. Στο κείμενο καθρεφτίζεται η πνευματική ανωτερότητα και η πολιτιστική διείσδυση των Ελλήνων στο βαρβαρικό κόσμο. Ποιος θυμάται ή γνωρίζει σήμερα τους Χάλυβες ή Χάλδους, τους Μοσσύκους, τους Δρίλες, τους Μάκρωνες, τους Σκυθηνούς, τους Κερκίτες, τους Ταόχους, τους Λαζούς, τους Μόσχους, τους Αβαγούς και άλλους που δεν άφησαν κανένα γραπτό ή πνευματικό μνημείο;
Η αφήγηση αυτή των Ποντίων θεωρείται ως το πρώτο ποντιακό ανέκδοτο, αφού φέρουν την καταγωγή τους από τους ΄Ιωνες Μιλήσιους, που ήταν άνθρωποι του εμπορίου, του πνεύματος, των πανηγυριών και καλοντυμένοι (ελκεχίτωνες), όπως τους περιγράφει ο Όμηρος στη Ιλιάδα.

Β΄: Οι Πόντιοι απόστολοι του Ελληνισμού

«Οι μαγωδοί ιστοριοφάγοι απλώσανε τα λιόπανά και την αρίδα τους στα πατρικά μας. Οι φορολόγοι γυμνώνουν ακόμα και τη σκέψη μας. Σκοντάφτουνε στην αλήθεια. Τα χρυσά τους βιβλία αρματωμένα ψέμα υπό το λάμπον κάλλος του Πόντου. Ο μόνος ασφαλής τόπος μας η μνήμη. Οίνωψ Πόντε, στις ολόμαυρες ράχες σου βαρύ θανατικό. Πατρίδα της αποκάλυψης γη»
Συμπληρώνοντας το Α΄μέρος για την ύπαρξη των πανάρχαιων εμπορικών δρομολογίων προς τον Οίνωπα Πόντο, υπενθυμίζω τις περιπέτειες του Οδυσσέα στον Κιμμέριο Πόντο,την τιμωρία του Προμηθέα από το Δία στον Καύκασο,τον Ξενοφώντα και τη φιλιξενία που του επιφύλαξαν οι Πόντιοι της Τραπεζούντας. Μονάχα η Μίλητος αριθμούσε 75 αποικίες. Από τον 5ο π.Χ αι. ο Πόντος ήταν ο σιτοβολώνας της Αθήνας,η οποία εγκατέστησε 600 Αθηναίους στην Αμισό, αποικία των Φωκαέων, και ο Περικλής το 435 π.Χ. εξασφάλισε την ανεμπόδιστη μεταφορά των εμπορευμάτων από τον Πόντο στη Αθήνα. Πολύτιμα για την ελληνική οικονομία ήταν τα δημητριακά,η ξυλεία, το κάνναβι, το λινάρι,τα ψάρια και τα προϊόντα του πλούσιου υπεδάφους ασήμι, σίδηρος,χαλκός. Από τα ομηρικά έπη αναβλύζουν ονόματα ποντιακά καθιερωμένα στη νεοελληνική όπως «Αργύρου Γενέθλιον» δηλ Η Αργυρούπολη του Πόντου, η Σίδη και η Χαλβία με τους πόντιους Σιδηνούς και Χάλυβες. Οι αποικίες εκμετάλλευσης μετατράπηκαν σε δύο αιώνες σε μόνιμα οικιστικά κέντρα. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος τους στην πολιτική και πολιτιστική ζωή της περιοχής φαίνεται από το γεγονός ότι και οι γηγενείς αλλόφυλοι υιοθέτησαν τον ελληνικό τρόπο σκέψης, τα ήθη και τα έθιμά του.
Οι δεσμοί υποταγής στους Πέρσες ήταν ασθενείς και χαλαροί (Αρχιμανδρίτης Πανάρετος,ο Ελληνισμός του Πόντου). Ο Μιθριδάτης ο ΣΤ΄, ο Ευπάτορας είναι ο αδιάψευστος μάρτυρας της άποψης αυτής. Ο Δαρείος χαρακτήρισε τον Εύξεινο Πόντο «εόντα αξιοθέητον, πελαγέων γάρ απάντων πέφυκε θαυμασιώτατος». Στην ελληνιστική περίοδο οι Ελλενοποντιοπόλεις έφτασαν στο αποκορύφωμα της οικονομικής τους δύναμης. Η δύναμη αυτή δεν ανατράπηκε ούτε μετά το 63 π.Χ., όταν ο Ρωμαίος Πομπήιος κυρίεψε την Τραπεζούντα. Οι Έλληνες συνέχισαν να απολαμβάνουν κάτω από τη Ρωμαϊκή κυριαρχία την ανεξαρτησία και την αυτοδυναμία τους. Το 257 μ.Χ. Η Τραπεζούντα λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από σκυθικές εθνότητες και χιλιάδες Τραπεζούντιοι αιχμαλωτίστηκαν. Από τότε η Τραπεζούντα δεν μπόρεσε να ανακάμψει ούτε στην οικονομία ούτε σε πολιτιστική αίγλη. Σ’ αυτό συντέλεσαν η αυταρχική διακυβέρνηση του Διοικλητιανού και του Λίβιου.
Στα χρόνια του Μ. Κω ν/νου 327 μ.Χ. συγχωνεύτηκαν όλες οι εξουσίες στην κεντρική κυβέρνηση της Κων/πολης και ιδρύθηκε η «Επισκοπή Τραπεζούντος εν τη ποντική διοικήσει». Ολόκληρος ο Πόντος τότε χωρίστηκε σε τρεις γεωγραφικές περιφέρειες: Του Ελενόποντου στα δυτικά,του Πολεμωνιακού Πόντου στα Ανατολικά,της Κολωνίας και του Αρμενιακού Πόντου. Την ελληνοκρατούμενη πολιτισμικά Ανατολή τότε ενίσχυσε ο Χριστιανισμός, σύμμαχος στη φυλετική επικράτηση πάνω στη μικρασιατικές εθνότητες. Ο χριστιανισμός διαδόθηκε στον Πόντο από τους απόστολους Ανδρέα και Πέτρο. Το φως του Ευαγγελίου ρίζωνε σταθερά σ’ όλες τις επαρχίες του Πόντου και οι χριστιανοί πλήθαιναν με το χρόνο. Καθοριστικός ο ρόλος και η παρουσία του Νεοκαισαρείας Γρηγορίου. Οι συστηματικοί δωγμοί του Διοκλητιανού και άλλων δυνάμωσαν το φρόνημα των καταδιωκόμενων χριστιανών. Ανάμεσά τους οι νεομάρτυρες Ευγένιος ο Τραπεζούντιος, Ακύλας, Κανίδιος κ.α. Δίδαξαν και φιλοξενήθηκαν εκεί οι μεγάλοι πατέρες της εκκλησίας Βασίλειος ο Μέγας και Γρηγόριος ο Θεολόγος. Το λύκνο του χριστιανισμού Παναγία Σουμελά χτίστηκε στα χρόνια του Μ. Θεοδοσίου. Με τα άλλα μοναστήρια του Πόντου, Βαζελώνα, Περιστερεώτα και Γουμερά αποτέλεσασν τα βάθρα για την εδραίωση και διάσωση του ελληνισμού.
Κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων πολλοί βυζαντινοί στρατηγοί στρατοπέδευαν στον Πόντο. Ο Βελισσάριος ίδρυσε τις εκκλησίες του Αγ. Ευγενίου όπου στέφονταν οι Κομνηνοί βασιλιάδες και του Αγ.Βασιλείου.
Την περίοδο αυτή οι βυζαντινοί αυτοκράτορες παραχώρησαν στους θεματάρχες - φύλακεςτου Πόντου για στρατιωτικοπολιτικούς λόγους ιδιαίτερα προνόμια (απεριόριστη διοικητική αυτονομία και δικαιοδοσίες). Ο Πόντος θα αναλάβει τη φύλαξη των συνόρων. Θ’ ανακηρυχτεί σε επαρχία της ανατολικής αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα (Χαλδία) και θα είναι η πρωμετωπίδα της στον άξονα Ασίας-Δύσης. Πουθενά αλλού σ’ όλο το βυζαντινό χώρο δεν άνθισε τόσο ο κύκλος των ακριτικών τραγουδιών, όσο στον Πόντο και την Καππαδοκία, που κεντρικό θέμα τους είναι ο πατριωτισμός και η παλικαριά. Οι Ακρίτες αυτοί ανάπτυξαν εθνική συνείδηση. Οι ανδραγαθίες του Διγενή τον ανάδειξαν σε εθνικό ήρωα, καθώς συμβόλιζε την αέναη πάλη της ελληνικής φυλής ενάντια σ’ όλους τους ανατολικούς εχθρούς της. Ο Πόντος από τότε θα γίνει η γή των Τραντέλλενων,που εκφράζεται μέσα από την ποικιλία της ποντιακής διαλέκτου.
Από τη στιγμή που το Βυζάντιο κατάργησε τα στρατιωτόπια,τη φορολογική απαλλαγή και τα άλλα ειδικά προνόμια των ακριτών,τα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου έγιναν ευάλωτα σε κάθε εχθρό. Οι θεματάρχες πόντιοι ανάλαβαν την υπεράσπιση των συνόρων μόνοι τους. Ανάμεσά τους οι πολυτραγουδισμένοι Θεόδωρος και Κων/νος Γαβράς, ο Γρηγόριος Ταρωνίτης κ.α. Όταν ο αυτοκράτορας Ρωμανός (1067-1071) επιχείρησε να απομακρύνει τους Σελτζούκους 26 Αυγούστου 1071 στο Μαντζικέρτ, η ήττα του υπήρξε αποφασιστικό πλήγμα και αφετηρία καταστροφής του Βυζαντινού κράτους και του ελληνισμού. Ανεμπόδιστοι οιΣελτούκοι κατέκλυσαν τη Μ. Ασία και δημιούργησαν ξεχωριστά κράτη (σουλτανάτο του Rum). Το 1204 οι Σταυροφόροι ύφαναν το σάβανο του Βυζαντίου και μεταμορφώθηκαν σε νεκροθάφτες του. ΄Ηταν ένας συρφετός από τυχοδιώκτες της Ευρώπης που καταλήστεψαν τους θησαυρούς της Κων/πολης, εξανάγκασαν τους κατοίκους σε εκπατρισμό, την ερήμωσαν πληθυσμιακά και οικονομικά.
Τότε κατακερματίστηκε η αυτοκρατορία σε μικρά κρατίδια και οι απόγονοι της αυτοκρατορικής δυναστείας των Κομνηνών Αλέξιος με τον αδελφό του Δαυίδ, έχοντας τη βοήθεια της θείας του Θάμαρ, ίδρυσε στον Πόντο το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (1204-1461) με έμβλημα το Μονοκέφαλο Αετό. Στα 257 χρόνια ζωής του η πρωτεύουσα Τραπεζούντα θα γίνει η Ιερουσαλήμ των Ποντίων και θα εξακολουθήσει να είναι μέχρι και σήμερα. Λαμπρή εστία γραμμάτων και τεχνών, επιστημών και ζωγραφικής. Στο κράτος των Μεγαλοκομνηνών του Πόντου οφείλει πολλά ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ο οποίος τότε μαστίζονταν από αμάθεια, δεισιδαιμονίες, θρησεκυτικούς πολέμους, απαγχονισμούς και εκτελέσεις για θρησκευτικούς λόγους(Νύχτα Αγ.Βαρθολομαίου). Στον Πόντο κανείς δεν εκτελέστηκε για θρησκευτυικούς λόγους. Η γνώση ποτέ δεν θεωρήθηκε αντίπαλη της χριστιανικής θρησκείας. Η πολιτεία τις προστάτεψε και συμπορεύτηκε μαζί τους αρμονικά. Τα μοναστήρια του Πόντου το 13ο-14ο αι. ήταν σχολεία σοφίας. Κέντρο έρευνας των επιστημών η Τραπεζούντα, στην Αστρονομία, τα Μαθηματικά, στις αραβικές και περσικές επιστήμες. Χιονιάδης Χρυσοκόκκης (γιατρός), Φτωχοπρόδρομος, Θεωνάς, Μιχαήλ Πανάρετος, Ιωσήφ Λαζαρόπουλος, Ιωάννης Ξιφιλίνος (καθηγητής νομικής στην Κων/πολη). Συνέρρεαν σπουδαστές από την Κων/πολη, τηνΑρμενία, την Ευρώπη, τη Ρωσία. Η ζωγραφική τους με εικονογραφημένα χειρόγραφα και τα Χρυσόβουλα Ευαγγέλια κοσμεί ακόμη την Παναγία Σουμελά και το Αγ.Όρος. Ο Ιστορικός Joinville ονομάζει την Τραπεζούντα «Βαθιά Ελλάδα» και ο βυζαντινός ιστορικός Λαόνιχος «ηγεμονίαν Ελλήνων και εις ήθη και δίαιταν τετραμμένην» Οι καρδινάλιοι Βησσαρίωνας και Γ.Τραπεζούντιος μεταλαμπάδεψαν στην Ευρώπη τον Ουμανισμό παίρνοντας μέρος στη σύνοδο της Φεράρας. Παράλληλα η Τραπεζούντα ήταν κέντρο εμπορικών ανταλλαγών Ανατολής και Δύσης. Τα περίφημα «Βλαττία» (μεταξωτά Τραπεζούντας), υφάσματα ριζούντας, καπνά Σαμψούντας κ.α. όδευαν στην Κίνα, Αίγυπτο, Κεϋλάνη, Ιταλία, Φλαμανδία,Κριμαία και ανταλλάσσονταν με πολύτιμες πέτρες, γυαλί κ.α.πολύτιμα προϊόντα.
Με την άλωση της Πόλης 1453 μ.Χ. και της Τραπεζούντας οχτώ χρόνια αργότερα, η κόλαση μετακόμισε στον κόσμο των ζωντανών. Το παλάτι των Κομνηνών μετατράπηκε στρατώνα γενίτσαρων.

Γ΄Κρυπτοχριστιανοί: Μοναδικό παγκόσμιο φαινόμενο

«Πόντος: Αρχέγονη μήτρα. Ενενήντα και πλέον γενιές γεννηθήκαν εκεί πέρα. Κι ακόμη θηλάζουν από το μαστό του Πόντου. Από το γάλα του δεν κόπηκαν ούτε μια μέρα. Κρατάμε άκοπο το λώρο»
(ΦΡΙΝΤΑ ΜΙΑΡΑΜΠΙΤΑ, Έκητι πατρίδα ασπίδα μου)
«Αξιωθείς να γεννηθώ ΄Ελλην, ευλογώ τον θεόν ότι είμαι Πόντιος» Λεωνίδας Ιασονίδης.
Η άλωση της Ποντιακής γης εξανάγκασε πολλούς ΄Ελληνες να μετοικήσουν στα παράλια της μεσημβρινής και νότιας Ρωσίας 750.000 στις παραδουνάβιες περιοχές, σε νησιά του Αιγαίου και στην Ελληνική παροικία της Κων/πολης. Οι περισσότεροι ανηφόρισαν προς τα ενδότερα στα απάτητα βουνά του Πόντου. Εκεί δημιούργησαν έναν αδούλωτο Ελληνικό πολιτισμό. Οι Πόντιοι με όπλα τη γλώσσα,τη θρησκεία και την πολιτιστική τους παράδοση αντιστάθηκαν στο σκοταδισμό της οσμανικής βίας. Σουλτάνοι, Ντερεμπέηδες και στρατός επιδίδονταν σε εγκλήματα και βιαιοπραγίες που μοιραία οδηγούσαν στον εξισλαμισμό. «Το δικαίωμα ζωής ανήκε μόνον στους πιστούς του Μωάμεθ και οι χριστιανοί έπρεπε ν’ αποφασίσουν ή να ζώσι μωαμεθανοί ή ν’ αποθάνωσι, κατόπιν μυρίων κακώσεων και βασάνων, χριστιανοί» (Αρχιμανδρίτης Πανάρετος). «Ο κατ’ οίκον βίος του΄Ελληνος χριστιανού υπήρξεν αληθώς οικτρότατος. Ο ΄Ελλην ενομίζετο και των κυνών ευτελέστερος» (Περικλής Τριανταφυλλίδης). Η λύτρωση έρχονταν μόνο μέσω της αλλαξοπιστίας. «Καθαρόν ελληνικόν αίμα ρέει εις τας φλέβας των οθωμανών των παραλίων μικρασιατικών επαρχιών» (Ι.Βογιατζίδης)
«Ο στρατός του Μωάμεθ Β΄συνέκειτο καθ’ ολοκληρίαν σχεδόν εκ χριστιανών εξισλαμισθέντων» (Κ. Παπαρρηγόπουλος). Πολλοί εξανγκάζονταν να ξενιτευτούν (Θεέμ επήκες τη ξενιτέν μακρά και κει λαλίαν κι φτάνει: Θεέ μου έκανες την ξενιτιά μακριά κι εκεί φωνή δε φτάνει). Καπάρωναν τα κορίτσια των χριστιανών από μικρή ηλικία. Γι αυτό οι γονείς τους όσο ήταν ακόμη στην κούνια τα έβαζαν σημάδια, για να τα γλιτώνουν από την οσμανική αρπακτικότητα (εσουμαδεύτεν σήμαινε συμφωνία μεταξύ των γονέων αγοριού και κοριτσιού).
Εθισμένοι όμως στη τούρκικη ραστώνη, μπροστά στην έλλειψη τεχνογνωσίας και εργατικών χεριών, αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν τους επιδέξιους ΄Ελληνες τεχνίτες και να ανεχτούν τους χριστιανούς για τη δική τους επιβίωση.΄Ετσι σιγά σιγά σχηματίστηκαν ελληνικοί συνοικισμοί κυρίως στη Δαφνούντα, στα ξώτειχα της Τραπεζούντας και σ’ άλλες πόλεις και χωριά. Τη θέση των Ελλήνων βελτίωσαν πολύ τα μεταλλεία του Πόντου. Οι μεταλλωρύχοι ΄Ελληνες απόχτησαν προνομιακή θέση και ήταν αναντικατάστατοι για την Υψηλή Πύλη,γιατί της απέδιδαν κέρδη για τους κατακτητικούς της πολέμους. Ο Μουράτ ο Γ΄παραχώρησε προνόμια στους μεταλλωρύχους, καθώς τους απάλλαξε από την ασυδοσία των ντερεμπέηδων. «Τα ευλογημένα ματέμια στάθηκαν γιατρευτικό φάρμακο του χριστιανισμού και του ελληνισμού».
(Δοσίθεος, ο Ιεροσωλύμων στα 1681). Ανάλογα προνόμια είχαν και όσοι κατείχαν άλλες τέχνες και κυρίως οι ναυπηγοί. Οι απροσπέλαστοι ορεινοί όγκοι (Κρώμη, Σάντα, Σταυρεώτες, Τσάμπασι, Τόνια κλπ) έλυναν με φυσικό τρόπο το πρόβλημα επιβίωσης των ΄Ελλήνων. Οι βίαιοι εξισλαμισμοί συνεχίστηκαν και στον 20ο αι.΄Ασυλα ανακούφισης και καταφυγής οι μονές του Πόντου Σουμελά, Περιστερεώτα, Γουμερά, Βαζελώνος. Στα φανερά Μαχμούτ αγάς και στα κρυφά Νικόλας. Θανάσιμο το παιχνίδι της αποκρυφίας. Η ζωή τους είχε τα χαρακτηριστικά της πορείας των Μυρίων να φυλάγουν τα νώτα και να προσέχουν τα έμπροσθεν. Μηχανεύονταν χίλιους τρόπους να τηρούν το τυπικό της χριστιανοσύνης και από την άλλη να φυλάγονται μήπως αποκαλυφτούν. Φανερά στο Ισλάμ και κρυφά στην Ορθοδοξία. Στα φανερά φωνάζω την κόρη μου Φατιμέ και στα κρυφά την αγκαλιάζω και τη φωνάζω Σοφία.
Σήμερα στα ενδότερα του Πόντου εξακολουθεί να κρυφοκαίει τα καντήλι της Πίστης Κι αυτό γιατί οι ανταλλαγέντες μετρήθηκαν ανάλογα με το θρήσκευμα και όχι ανάλογα με την εθνικότητα.΄Ετσι πολλοί ΄Ελληνες επειδή εξαναγκάστηκαν να αλλαξοπιστήσουν δεν μετρήθηκαν σαν ΄Ελληνες, αλλά σαν Μουσουλμάνοι. Λαθρόβιος Ελληνισμός. Ιδού η απάντηση ενός κρυπτοχριστιανού όταν ρωτήθηκε: πες μας επί τέλους ποιοι είστε εσείς;
«Εμείς είμαστε μια παρεξηγημένη κατηγορία ανθρώπων. Ζούμε πάνω σε μία γέφυρα, που δεν έχει δρόμους, δεν έχει προοπτική η γέφυρα αυτή για μας. Γιατί από τη μια της πλευρά είναι οι Τούρκοι με τους οποίους δεν θέλομε να έχομε καμία σχέση και από την άλλη ήσασταν εσείς που μας αφήσατε και φύγατε, χωρίς ποτέ να κάνετε λόγο για μας. Η μόνη μας ελπίδα είναι ο Θεός». Αναρωτιέται καθένας από μας ποια πολιτική θα ακολουθούσε η Τουρκία, αν βρισκόταν στη δική μας θέση(Κώστας Φωτιάδης: Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου).
Το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού παρατηρήθηκε και στην Αλβανία, Κύπρο, Κρήτη, Καππαδοκία,νησιά του Αιγαίου. Η έκταση και η τραγικότητα των περιοχών του Πόντου προκάλεσε διεθνείς επικρίσεις. Το 1856 όταν εκδόθηκε το Γκιουλχανέ (Χάρτης) των Χάτι Χουμαγιούν δηλ το δικαίωμα της ανεξιθρησκείας, ο κρυπτοχριστιανός Μολλάς Σουλεϊμάν εφέντης δεν πέταξε αμέσως το σαρίκι, αλλά περίμενε να δει πως θα συμπεριφέρονταν οι Οθωμανοί στον κρυπτοχριστιανό Αρμένιο ιερέα. Όταν είδε πως τον κρέμασαν, κατάλαβε ότι τον περίμενε ίδια τύχη και έπεσε νεκρός μέσα στο σπίτι του. Αλλαξοπίστησαν,αλλά ίσως ποτέ στη ζωή τους δεν πήγαν σε τζαμί. (Pervin Erbil «H Νιόβη θρηνούσε για τη Μικρά Ασία»). Η συνθήκη της Αδριανούπολης 1829 και οι σχετικές ελευθερίες που παραχώρησε ο Χάτι Σερίφ 1839 και ο Χάτι Χουμαχιούν το 1856, βελτίωσαν σταδιακά τις σχέσεις των Οθωμανών με τους Χριστιανούς, έφεραν οικονομική ευημερία,αύξηση του ποντιακού πληθυσμού, οικονομική ανάπτυξη και καλλιέργεια ελληνικής εθνικής συνείδησης. Ο Ελληνισμός του Πόντου πήρε ξανά στα χέρια του το εμπόριο του Εύξεινου Πόντου, ξαναβρήκε τις παλιές δόξες του,έχτισε εκκλησιές, χωριά και ο επιχειρηματικός τραπεζικός κόσμος έλεγχε με την Τράπεζα Αθηνών όλη την οικονομία του ανατολικού κόσμου. Το προβάδισμα του ελληνισμού του Πόντου ήταν θεαματικό. Ανέτρεψε τη μέχρι τότε κατάσταση στις εμπορικο οικονομικές συναλλαγές. Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας αποτέλεσε τον πνευματικό φάρο τουΕλληνισμού. Οι ΄Ελληνες κάτοικοι του Πόντου ανέρχονταν σε 700.000 χιλιάδες, 1500 περίπου χωριά, 1400 σχολεία, 1890 εκκλησιές. Αυτή η ραγδαία ανάπτυξη προκάλεσε την οργή των φανατισμένων μουσουλμάνων,που εκδήλωναν την αντίδρασή τους με βίαια μέτρα. «Εάν εμείς οι Τούρκοι πεινάμε και βασανιζόμαστε, υπεύθυνοι είναι για όλα αυτά είναι οι γκιαούρηδες,που κρατούν το βιος και το εμπόριό μας! Μέχρι πότε θα κλείνουμε τα μάτια μας στη θρασύτητα και την εκμετάλλευσή τους;Να διακόψετε κάθε είδους επαφές μαζί τους. Τι κερδίζετε από τη δήθεν αδελφική συμβίωση μαζί τους;» «Οι προπαγανδιστές Νεότουρκοι έτρεχαν απ’άκρη σ’άκρη στη Μ. Ασία και έλεγαν δημόσια «βρωμεροί γκιαούρηδες, σκύλοι είστε χειρότεροι από την πανούκλα φίδια που τα θρέφουν οι μουσουλμάνοι στον κόρφο τους αυτή η χώρα ανήκει μόνο στους μουσουλμάνους Τούρκους και η χώρα δε θα βρει τη γαλήνη της αν δεν διωχτούν όλοι οι γκιαούρηδες» Αυτό το έγγραφο το διένειμε στα 1912 στους Ανατολικούς νομούς η Γερμανική Τράπεζα Παλαιστίνης.΄Ετσι διαμόρφωσαν το ιδεολογικό πλαίσιο για τη νομιμοποίηση του εκτοπισμού των Ελλήνων.(Parvin Erbil, «H Νιόβη θρηνούσε για τη Μ. Ασία»). Αφού προηγήθηκε η σφαγή των 1.500.000 Αρμενίων σειρά είχαν οι ΄Ελληνες.
Το Νοέμβριο του 1916 ο Βεχήτ πασά με τους Γερμανούς συμβούλους του ετοίμασε ένα σχέδιο στρατιωτικής ασφάλειας. Η σκοτεινή και σκοτισμένη ατμόσφαιρα του α΄παγκόσμιου τους πρόσφερε μοναδικές δυνατότητες για τους σκοτεινούς σκοπούς τους. Το 1916, ενώ η κυρίως Ελλάδα βιώνει τη δίνη του εθνικού διχασμού,τα ρωσικά στρατεύματα επελαύνουν από το Βατούμ και το Κάρς στα οθωμανικά εδάφη. Το γεγονός ότι οι ΄Ελληνες κάτοικοι της Μαύρης θάλασσας ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι και μπορούσαν να συμμαχήσουν με τους Ρώσους,τους οδήγησε νααποφασίσουν τη μετατώπιση όλων των πληθυσμών τους στα νοτιότερα της Τουρκίας. Το Σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή το Νοέμβριο του 1916, σε συνθήκες βαρυχειμωνιάς, με χιόνια και με κρύο. Ανάγκασαν όλους τους ΄Ελληνες ορθόδοξους αδιακρίτως ηλικίας,νέους γέρους,γυναίκες και παιδιά να μετακινηθούν στα νότια, χωρίς να τους επιτρέψουν να πάρουν μαζί τους τίποτα. Επιείκεια σε κανέναν ούτε σε άρρωστους ούτε σε υπερήλικες. Οι τσέτες επιδίδονταν σε λεηλασίες και στη συνέχεια σε πυρπολήσεις, ώστε να μη θυμίζει τίποτα εκείνους που έφυγαν. Η πορεία μέσα σε αφόρητο κρύο και κάτω από πυκνή χιονόπτωση αποτελεί εξορισμό με τελικό σταθμό το θάνατο. Μια τέτοια φρικιαστική πορεία περιγράφει η αμερικανίδα Σάνο Χάλο για την ποντιοπούλα μάνα της Ευθυμία στο βιβλίο της «Ούτε τα’ όνομά μου».
Για τις περιοχές που δεν υπήρχε η Ρωσική απειλή, εκπονήθηκαν και εφαρμόστηκαν τα τάγματα θανάτου, τα αμελέ Ταμπουρού, (Amele Taburlari), τα ΄Αουσβιτς εν ροή όπως τα ονόμασε ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης. Ο θάνατος 2.300 από τους 3.000 άνδρες που υπηρετούσαν στο 2ο τάγμα εργασίας στο Κιλίς της ΄Αγκυρας, είναι ενδεικτικός. Νυστικοί και άυπνοι, τρέμοντας από τον τύφο, με αιμοπτύσεις όπως ακριβώς επιθυμούσαν οι δήμιοί τους. Από την άλλη συνεχιζόταν το ανελέητο κυνηγητό των λιποτακτών κι έτσι ολοκληρώνονταν το εκκαθαριστικό σχέδιό τους.
Η 15η Μάη 1919 είναι η μέρα που ο Ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη. Οι Κεμαλικοί χωροφύλακες από τον Πόντο ξεκίνησαν τις εκκαθαρίσεις με αρχηγούς τους αρχιλήσταρχους της τρόικας Τοπάλ-Ταλαάτ και Ινονού.΄Ελεγχαν ένα προς ένα τα σπίτια, έπαιρναν τους εργαζόμενους ενήλικες οικογενειάρχες και τους συγκέντρωναν στις πλατείες των πόλεων και των χωριών για εκτέλεση. Η Αμάσσεια και η πλατεία της είναι η τραγικότερη απόδειξη αυτού του δράματος.΄Οποιος προσέχει τον αδριάντα του Στράβωνα διαβάζει «εδώ γεννήθηκε ο Τούρκος γεωγράφος Στράβων». Η ημερομηνία γέννησής του αποδεικνύει ότι δεν υπήρχαν τότε Τούρκοι σ’αυτά τα μέρη. Όσο για τα γυναικόπαιδα «από το Honaz μέχρι τον σιδηροδρομικό σταθμό Kocabas 14-15 ζαπτιέδες προκάλεσαν πολλά βάσανα και καημούς στις γυναίκες και στα κοριτσόπουλα. Αργότερα μάθαμε ότι ορισμένες τις έσφαξαν στο Sapanca Bogazi. Κανείς δεν γνωρίζει αν διασώθηκε καμία ή όχι. Κερασούντα, Σαμψούντα, Αργυρούπολη, Οινόη, Όφις Ριζούντα, Μπάφρα, Μερτζιφούντα με το περίφημο Ανατόλια και άλλες ποντιακές πόλεις και χωριά θα φαντάζουν σαν ξωτικά τοπωνύμια και τίποτα παραπάνω, αν τις ξεχάσομε. Στον Πόντο δεν έμεινε κανείς ως ανταλλάξιμος.΄Ολοι εκδιώχτηκαν και εκτελέστηκαν πριν την ανταλλαγή.
Οι Φραγκολεβαντίνοι Ιταλοί-Γάλοι-Γερμανοί και Εγγλέζοι ήταν οι ηθικοί αυτουργοί της Μικρασιατικής καταστροφής. Αυτοί λαγνουργούσαν στο σώμα του Μικρασιατικού ελληνισμού. Τα πτώματα χωρίς φέρετρα στις μεγάλες δυνάμεις έφεραν πλούσια κέρδη,πολιτικά και οικονομικά. Το δολάρια από τα πετρέλαια της Μοσούλης είναι ποτισμένα με Μικρασιατικό αίμα.΄Οπου πάτησαν αποικιοκράτες Αγγλοι και Γάλοι έδειξαν την εφευρετικότητά τους στα βασανιστήρια (Απεικονίζονται στα ομοιώματα της Μαντάμ Τυσώ). Οι μαθητές του Λίμαν Σάδερς χειρότεροι. Μας λένε: Είστε ίδιοι με τους Τουρκαλάδες Ανατολίτες. Αυτή είναι η μεγάλη πλάνη τους.΄Οπου πάτησε ελληνικό πόδι δημιούργησε,έφερε τη χαρά, την προκοπή και την ευημερία. Οι μικρές Ελλάδες έξω από την Ελλάδα ήταν τα αστραφτερά μετέωρα που σελάγισαν και φώτισαν το μολυβένιο ουρανό ενός κόσμου που ήταν βουτηγμένος στην αμάθεια και τη βαρβαρότητα. Μίλητος ΄Εφεσσος, Σμύρνη). Τα περισσότερα από τα εφτά θαύματα του αρχαίου κόσμου από τους ΄Ελληνες της Μ. Ασίας αρχιτεκτονήθηκαν. Η αλήθεια και ο πολιτισμός συμπορεύονται με τους ΄Ελληνες. Η Ελλάδα δεν συνθλίβεται στις μυλόπετρες της Ιστορίας. «Μα αφού είναι πολιτισμένοι οι ΄Ελληνες, γιατί τους σφάζουν; Ντρέπομαι που ανήκω στο ανθρώπινο είδος. Οι Τούρκοι ήταν ωμότεροι των θηρίων» (Τζώρτζ Χόρτον, ειδικός επιτετραμμένος της αμερικανικής πρεσβείας στην Κω ν/πολη). Άλλος ξένος δημοσιογράφος «Ούτε οι διάβολοι δεν επινοούν τέτοιες σφαγές». Οι Τούρκοι ακόμη και σήμερα που χτυπούν την πόρτα της Ευρώπης διαθέτουν πολλά κεφάλαια στα πανεπιστήμια της Αμερικής και στη διπλωματία για να σκεπάζουν την αγριότητα των γενοκτονιών τους.
Στο δόγμα της ακεραιότητας της Τουρκίας οι προστάτες τους επέβαλαν σιωπή νεκροταφείου και παραχάραξη της Ιστορίας. Λήθη ες αεί. Κι εμείς έχοντας παράδειγμα το σοφό παππού μας Θουκυδίδη φωνάζομε Μνήμη ες αεί. Καμία λήθη, καμία σιωπή, «ίνα ανεξίτηλα γένηται». Η Μαύρη βίβλος όμως γράφτηκε. Από τότε είμαστε οι Πόντιοι της διασποράς. Ποτέ δεν ήμασταν τόσο διασκορπισμένοι στα πέρατα του κόσμου όσο σήμερα. «Όμως ο Πόντιος ποντίζεται αλλά δεν καταποντίζεται». Δυστυχώς οι εκθέσεις που αποδεικνύουν κινδύνους, ολοκαυτώματα και αδικίες κοιμούνται στη σκόνη των αρχεείων. Γιατί οι σύγχρονοι καιροί απαιτούν Πόντος, Μικρά Ασία, Θράκη, Ίμια,να είναι αυτών που τις διεκδικούν κι όχι αυτών στους οποίους ανήκουν.
Όταν οι λαοί επαγρυπνούν δεν αφήνουν περιθώρια για νέα ολοκαυτώματα Γι αυτό μετατρέψαμε τις ημέρες των παθών και των διώξεων, σε αφετηρία ανάστασης και αναγέννησης. Από χαμένες μετωνομάστηκαν σε αλησμόνητες
Φόρτωσαν στην άδεια καρδιά τους την πίκρα, την απόγνωση και φύλαξαν στη μνήμη τους ερμητικά τα ευτυχισμένα ως τότε δικά τους χρόνια.΄Εκλεισαν τα μάτια τους να μη δουν τη φρίκη, τη φωτιά, τη σφαγή. Φορτώθηκαν την απελπισιά στην πλάτη. Χωρίζανε μάνες και παιδιά, αδέλφια, φίλοι,ζωντανοί και πεθαμένοι. Τα αρπαχτικά τους ξερίζωναν την καρδιά και οι αθέλητοι Αργοναύτες 350.000 χιλιάδες πήραν το δρόμο της επιστροφής,περιπλανημένοι στον΄Αξενο Πόντο τηςπροσφυγιάς. Οι καρδιές τους λαμπαδιάζουνε ακόμη στων δρόμων τις διχάλες. Το σώμα μας εδώ και κει πέρα στα ρουμάνια ο νούς και η καρδιά μας.«ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ, εάν επιλάθωμέ σου, ω πάτριος Ποντία γή». «Ψέματα γραμμένα με μελάνι ποτέ δεν μπορούν να παραποιήσουν γεγονότα γραμμένα με αίμα» (Λη Χσούν, Κινέζος).
Είναι η Ιστορία μας και πρέπει να λέγεται και να γράφεται,γιατί «ΤΟ ΤΡΑΓΙΚΟ Η ΑΓΝΟΙΑ ΚΩΜΙΚΟ ΤΟ ΚΑΝΕΙ».

Υστερόγραφο:Πιστεύω πως όλοι μαζί οι πρόσφυγες πρέπει να ορίσουν μια ημερομηνία Γενοκτονίας (Μικρασιάτες, Θρακιώτες, Πόντιοι και Διασκορπισμένος Ελληνισμός). Εν τη ενώσει η ισχύς, αφού οι ισχυροί κωφεύουν.

Γιάννης Αλεξ.Ρωμανίδης

ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ ΤΟΤΕ...

Επίθεση σε ναό στην Κωνσταντινούπολη

Παρασκευή, 16.11.07

Τρόμο στην οικογένεια του νεωκόρου της εκκλησίας της Αγίας Τριάδος στη Χαλκηδόνα και αγωνία στο Πατριαρχείο και την ομογένεια προκάλεσαν άγνωστοι που στις 5:30 το πρωί εισέβαλαν στο νάρθηκα του ναού, σπάζοντας τα παράθυρα. Η αστυνομία της Χαλκηδόνας έχει συλλάβει τρεις ύποπτους για την επίθεση, ο ένας εκ των οποίων είναι σοβαρά τραυματισμένος από γυαλιά στο χέρι και θεωρείται ως βασικός ύποπτος του επεισοδίου.

Ειδικότερα, άγνωστοι που περιγράφησαν από αυτόπτες μάρτυρες ως νεαρής ηλικίας (25 - 30 ετών) έσπασαν τα τζάμια - παρά τον τραυματισμό τους- και σχημάτιζαν με το αίμα τους διάφορα σχήματα στους τοίχους. Οι άγνωστοι τρομοκράτησαν την οικογένεια του νεωκόρου, λέγοντας «εδώ είναι Τουρκία, να φύγετε να πάτε στην Ελλάδα». Στον κήπο του ναού είχε σχηματισθεί λίμνη αίματος, δήλωσε αυτόπτης μάρτυρας. Οι άγνωστοι έψαλλαν τον τουρκικό εθνικό ύμνο, σύμφωνα με άλλους αυτόπτες μάρτυρες.

Η αστυνομία που ειδοποιήθηκε από τον νεωκόρο έφθασε αμέσως και με μεγάλη δύναμη. Ο νεωκόρος Κώστας Μουχλίδης κλήθηκε και έδωσε κατάθεση στην αστυνομία.

Σε άλλο μέρος της Κωνσταντινούπολης, στην περιοχή Στένη του Βοσπόρου, στην είσοδο της εκκλησίας των Ταξιαρχών, βρέθηκαν συνθήματα στους τοίχους της εκκλησίας που ανέφεραν «Θάνατος στους Χριστιανούς, ανάθεμα στους Ρωμιούς».

Στην Κωνσταντινούπολη λειτουργούν 70 ναοί, διάσπαρτοι στην παλαιά Πόλη, τα χωριά του Βοσπόρου και την ασιατική ακτή.

Ένας Πόντιος στην τροχιά του Γκαγκάριν

Στο διάστημα και η σημαία της Κύπρου

Ο Ποντιακής καταγωγής ομογενής κοσμοναύτης Φιόντορ (Θοδωρής) Γιουρτσίχιν επέστρεψε στη Γη, έπειτα από εξάμηνη «περιπλάνηση» στο διάστημα, με την κυπριακή σημαία που μετέφερε μαζί του στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.
ΕΠΙΘΥΜΙΑ
Θέλω να παραδώσω την κυπριακή σημαία στον Κύπριο Πρόεδρο

Με τη σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας, την οποία είχε πάρει μαζί του στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, έπειτα από πρωτοβουλία του ρωσικού περιοδικού «Ελλάδα», σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Κύπρου στη Μόσχα, επέστρεψε στη Γη ο ομογενής κοσμοναύτης Φιόντορ (Θοδωρής) Γιουρτσίχιν.
Σε δήλωσή του στο ΚΥΠΕ, στο ιατρικό κέντρο του θρυλικού «Ζβιόζντνι Γαραντόκ», της «Πόλης των Άστρων» στα περίχωρα της Μόσχας, όπου μας υποδέχθηκε, ο Θοδωρής έστειλε τους χαιρετισμούς του «στον αδελφό κυπριακό λαό» κι εξέφρασε την επιθυμία να βρεθεί η χρονική ευκαιρία, πιθανότατα την ερχόμενη άνοιξη, ώστε να παραδώσει τη σημαία στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Έως τότε ο Ποντιακής καταγωγής 98ος Ρώσος κοσμοναύτης θα πρέπει να ολοκληρώσει αρχικώς στη Μόσχα, κατόπιν στις ΗΠΑ και την Ιταλία, το πρόγραμμα ιατρικής παρακολούθησης και αποκατάστασης, να συνεχίσει την έκθεση αποτελεσμάτων της εξάμηνης 15ης αποστολής στο Διαστημικό Σταθμό, του οποίου ήταν διοικητής και να επισκεφθεί τους γονείς του Νικολάι Γιουρτσίχιν και Μικρούλα Γραμματικοπούλου, που ζουν στη Θεσσαλονίκη.
Η επίσημη τελετή της υποδοχής τού άρτι αφιχθέντος ρωσικού πληρώματος του διαστημικού σταθμού θα γίνει, σύμφωνα με όλες τις επίσημες διαστημικές παραδόσεις, και με κατάθεση λουλουδιών στο μνημείο του Γιούρι Γκαγκάριν στις 8 Νοεμβρίου.

ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΕΩΣ…
Kι ενώ ο Θοδωρής μιλούσε με τη μητέρα του στη Θεσσαλονίκη από το διεθνή διαστημικό σταθμό στην Ποντιακή γλώσσα που ακουγόταν έτσι στο διάστημα, εμείς εδώ ακόμα προσπαθούμε να πείσουμε την Ελληνική πολιτεία και την τοπική αυτοδιοίκηση να υιοθετήσουν τη διδασκαλία της Ποντιακής διαλέκτου, τουλάχιστον για όσους επιθυμούν να τη διδαχτούν… και σε περιοχές μάλιστα όπου υπερτερεί το Ποντιακό στοιχείο!

Ακόμα προσπαθούμε, αλλά...

Η κήρυξη ανεξάρτητου Πόντου

Η αρχή του τέλους για την Τουρκική κυριαρχία στον Πόντο ήταν η κήρυξη πολέμου της Ρωσίας στην Τουρκία την Άνοιξη του 1916. Ο τουρκικός στρατός στάθηκε ανήμπορος να αντισταθεί στην επέλαση των 2 Ρωσικών στρατιών προς την Αργυρούπολη και προς την Τραπεζούντα αντίστοιχα και αναγκάσθηκε σε ταχεία οπισθοχώρηση.

Έτσι όταν οι Ρώσοι έφθασαν στη Γόμουρα (σημερινή Γιόμρα) λίγα χιλιόμετρα έξω από την Τραπεζούντα, ο Τούρκος Βαλής Τζεμάλ παρέδωσε την τύχη της πόλης και των τούρκων κατοίκων της στα χέρια του μητροπολίτη Χρυσάνθου με την ιστορική προσφώνηση : Από τους Έλληνες την πήραμε, στους Έλληνες την παραδίδουμε.

Όπως ήταν επόμενο ο ελληνικό λαός αγκάλιασε τους Ρώσους με ξέσπασμα ενθουσιασμού σας ελευθερωτές. Τότε ξεκίνησε ο αγώνας για την ανεξαρτησία, με όραμα την ίδρυση μιας Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου. Πρωτοπόροι αυτής της προσπάθειας ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος, ο Θεοφύλακτος, ο Μασσαλιώτης έμπορος Κωνσταντινίδης, ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός Καραβαγγέλης κ.α. ασπάστηκαν την ιδέα του Ελληνοποντιακού κράτους και αγωνίστηκαν με πάθος γι’ αυτή. Συγκλήθηκε τότε στις 28 Ιουνίου – 11 Ιουλίου 1919 το Γενικό Συνέδριο των Ποντίων στο Βατούμ της Γεωργίας στο οποίο έλαβαν μέρος οι αντιπρόσωποι των Ποντιακών οργανώσεων της Νότιας Ρωσίας, καθώς και οι αντιπρόσωποι των έξι μητροπόλεων του Πόντου και ανακήρυξαν την ανεξαρτησία της πατρίδος τους. Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου που σε ένα χρόνο μετονομάσθηκε σε Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων των Ελλήνων Ποντίων εκλέχτηκε ο Βασίλειος Ιωαννίδης και αντιπρόεδροι οι Λεωνίδας Ιασονίδης και Νικόλαος Λεοντίδης και δημιουργήθηκε η αντίστοιχη Βουλή του Πόντου. Η νεοσύστατη αυτή βουλή εκπροσωπούσε τους Ποντίους στις διασκέψεις των Παρισίων για τη δημιουργία ανεξάρτητων κρατών μέσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία , ενώ φρόντιζε με την ευαισθησία του συμπάσχοντος λαού για την περίθαλψη των προσφύγων της Τουρκίας που κατέφευγαν εκεί. Μ’ αυτές τις συνεχείς συμμετοχές της στις παγκόσμιες συναθροίσεις των Παρισίων και διατηρώντας στενές επαφές με τον Βενιζέλο, οι Πόντιοι ευελπιστούσαν να πετύχουν τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης Ποντιακής Δημοκρατίας. Αγωνιζόταν γι’ αυτό το παλιό όνειρο τους με περισσό πάθος, αλλά το πάθος σπάνια είναι αρκετό από μόνο του στην πολιτική αρένα για την επίτευξη τέτοιων φιλόδοξων στόχων. Ο Πόντος στερούνταν κάθε στρατιωτικής υποδομής, που αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για οποιοδήποτε πολιτικό εγχείρημα. Οι μεμονωμένες διπλωματικές τους ενέργειες χωρίς κανένα στρατιωτικό στήριγμα να τις προωθήσει δεν είχαν καμία τύχη για την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας που απ’ την αρχή του αιώνα λαός και Βενιζέλος καλλιεργούσαν στη βασανισμένη ψυχή των Ελλήνων. Μια ψυχή που διψούσε για όνειρα και ελπίδες έστω και απατηλές.

Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ "ΛΥΚΟΥ"

Η εξέγερση τουρκικών στρατιωτικών τμημάτων στη Μακεδονία τον Ιούλιο του 1908 έφερε δυναμικά στο προσκήνιο μια νέα πολιτική ομάδα, τους Νεότουρκους. Ηγετικό στέλεχος τους ήταν ο Μουσταφά Κεμάλ, γνωστός στους συνωμοτικούς κύκλους των Νεότουρκων με το ψευδώνυμο «Γκρίζος Λύκος». Το κόμμα τους («Ενωση και Πρόοδος») προχώρησε γρήγορα (Απρ. 1909) στην αντικατάσταση του λαομίσητου σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ και κυβέρνησε τη χώρα με βασική πολιτική την αποδέσμευση από την οικονομική εξάρτηση των δυτικών Μ. Δυνάμεων, αλλά κυρίως την αφομοίωση των μειονοτήτων και τη συγκρότηση εθνικού κράτους. Και γι αυτό αντέταξαν το σύνθημα «η Τουρκία στους Τούρκους» παραβλέποντας την παρουσία Ελλήνων, Αρμενίων, Κούρδων, που κατά τις εκτιμήσεις των Τούρκων ήταν αμελητέες μειονότητες. Από το 1908 ως το 1920, η Οθωμανική Αυτοκρατορία απογυμνώθηκε από το μεγαλύτερο μέρος των ευρωπαϊκών, ασιατικών και αφρικανικών εδαφών της. Στην Ευρώπη, απώλεσε το 1908 τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη και τη βουλγαρική ηγεμονία, το 1913 την Αλβανία και την Κρήτη και το 1920 την Α. Θράκη. Από το 1910, οι ʼραβες ήταν σε συνεχή εξέγερση που οδήγησε το 1918 στη δημιουργία γαλλικού και αγγλικού προτεκτοράτου στη Συρία και την Ιορδανία αντίστοιχα. Το 1911, η Ιταλία κατέλαβε την Κυρηναϊκή ενώ την επόμενη χρονιά προσάρτησε τα Δωδεκάνησα. Το 1920, η συνθήκη των Σεβρών επισφράγισε το ξεφλούδισμα της «ανατολικής αγκινάρας» με το διαμελισμό της Μ. Ασίας μεταξύ ʼγγλων, Γάλλων, Ιταλών και Ελλήνων. Ουσιαστικά όμως το πρόβλημα των μειονοτήτων παρέμενε άλυτο, γιατί υπήρχαν ακόμα οι πολυάριθμες μειονότητες των Ελλήνων της Μ. Ασίας και του Πόντου, οι Αρμένιοι κ.α. Από τις αρχές του 1914, η γερμανική στρατιωτική αποστολή στην Κωνσταντινούπολη «αποφάνθηκε» ότι οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μ. Ασίας δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη σε περίπτωση στρατιωτικής εμπλοκής της Τουρκίας με τις Δυτικές Δυνάμεις, και γι αυτό έπρεπε να μετακινηθούν τουλάχιστον σε βάθος 200 χλμ. στο εσωτερικό της Ανατολίας. Ετσι, πολύ σύντομα εφαρμόστηκαν στους Έλληνες τακτικές που οι Τούρκοι είχαν ήδη χρησιμοποιήσει με γερμανική υπόδειξη το 1895-96 και 1905-07 κατά των Αρμενίων προκαλώντας τότε 400.000 θύματα. Η κήρυξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και η συμμετοχή της Ελλάδας σ αυτόν επέτρεψε στη Τουρκία να εγκαταλείψει τα προσχήματα και να επιδοθεί απροκάλυπτα στη μαζική εξόντωση των Ελλήνων. Οι πιο συνηθισμένες τακτικές που εφάρμοσαν οι Τούρκοι ήταν είτε να επιστρατεύουν τους Μικρασιάτες Ελληνες και να τους στέλνουν στο μακεδονικό μέτωπο για να πολεμούν κατά του ελληνικού στρατού, είτε να απολύουν και να φυλακίζουν Ελληνες που κατείχαν θέσεις στη δημόσια διοίκηση, είτε να επιβάλλουν βαρύτατα οικονομικά μέτρα κυρίως με τη μορφή εκτάκτων εισφορών, ώστε να πλήξουν την οικονομική τους ευμάρεια. Το χειρότερο απ όλα ήταν ο μαζικός εκτοπισμός του ανδρικού πληθυσμού στα τάγματα εργασίας στην Ανατολία, αφού πρώτα τους επέβαλαν σε βασανιστήρια και μακρά και πολυήμερη πεζοπορία σε δύσβατες περιοχές, ώστε να πεθάνουν από τις κακουχίες πριν καν φτάσουν στον προορισμό τους. Μα και για όσους τελικά έφταναν στα τάγματα εργασίας η ζωή δεν ήταν καλύτερη. Δωδεκάωρη καθημερινή εργασία σε λατομεία, λιγοστή τροφή και αθλιότατα καταλύματα συνέθεταν το σκηνικό. Ο λόγος δεν φτάνει να περιγράψει τη φρίκη και το δράμα. Ο Χρ. Νεράντζης διηγείται ότι κατά την πορεία των κατοίκων του Πουλαντζάκη στον Πόντο προς τα στρατόπεδα εργασίας μια μάνα πέφτει εξαντλημένη. Οι συνοδοί θέλουν να την αφήσουν να πεθάνει. Ενα 15χρονο αγόρι πετιέται. «Θα την κουβαλήσω εγώ», λέει. «Είναι μάνα μου». Το βαρύ φορτίο όμως γίνεται γρήγορα ασήκωτο για το αδύνατο αγόρι. Πέφτει κι αυτό κάτω. Οι συνοδοί το μαστιγώνουν. Αυτό κλαίει. Το αναγκάζουν να σύρει τη μάνα του 100 μέτρα έξω από το δρόμο, και να την αφήσει να πεθάνει. Ύστερα το οδηγούν πάλι στη φάλαγγα. Το βράδυ το μικρό αγόρι το σκάει. Γύρισε πίσω στη μάνα του; Πέθαναν μαζί; Τους έφαγαν οι λύκοι; Κανείς δεν ξέρει... Τέτοιες ιστορίες υπάρχουν εκατοντάδες.

Έχει ενταχθεί το ποντιακό ζήτημα στην εκπαιδευτική ύλη; Το διδάσκονται οι μαθητές;
«Το σχολικό έτος 2005 – 2006 μπήκε για πρώτη φορά στα σχολικά βιβλία της Γ’ Λυκείου η ιστορία της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Ωστόσο, είναι εκτός ύλης των εξετάσεων. Ενώ διδάσκεται, δεν εξετάζεται. Είναι, όμως, μια αρχή. Θα πρέπει να σας πω, επίσης, ότι διδάσκεται στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, η ιστορία των Ελλήνων του Πόντου με τους τόμους του καθηγητή Φωτιάδη».

Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Άσμα μνήμης

Η αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων έχει και συμβολικές διαστάσεις. Δεν είναι μόνο ένα θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ηθικής. Ο Πόντος με τη συμβολή του στην ελληνική λαογραφία κατάφερε να μετατρέψει το παραδοσιακό τραγούδι σε άσμα μνήμης. Και το πιο γνωστό από αυτά τα άσματα μνήμης είναι το θρυλικό: Πάρθεν η Ρωμανία που αναφέρεται στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Αυτή η ημερομηνία είναι σημαδιακή διότι τερματίζει οριστικά τη δράση των Ακριτών. Το άσμα αυτό δεν είναι όμως μόνο και μόνο ένας ποντιακός θρήνος. Συμβολίζει και κωδικοποιεί ένα κομμάτι που ανήκει σε όλο τον ελληνισμό. Ο Πόντος θυμάται και τιμά την Πόλη για όλους τους Έλληνες.

Το μήνυμα προέρχεται από ένα πουλί και αυτό δεν είναι τυχαίο. Αποτελεί δομικό στοιχείο του άσματος μνήμης.

Έναν πουλίν καλόν πουλίν εβγαίν’ από την Πόλην,

ουδέ’ς σ’αμπέλια κόνεψεν μουδέ’ς σα περιβόλια.

Το πουλί είναι επιπλέον ένα νοητικό σχήμα που δρα στην πραγματικότητα.

επήγεν και ν’εκόνεψεν’ς σ’ Αγια Σοφιάς την πόρταν

Έσειξεν τ’ έναν το φτερόν ’ς στο αίμαν βουτεμένον,

και ’ς σ’ άλλο το φτερόν αθέ, χαρτίν βαστά γραμμένον.

Το διπλό σύστημα του αίματος (μάχη) και του μηνύματος (μνήμη) ενώνει οριστικά τον θάνατο με τη μνήμη εφόσον μόνο εκείνη είναι ικανή να κάνει την απαραίτητη υπέρβαση για να δημιουργήσει το μέλλον. Μέσα σ’ ένα πιο τυπικό και δικαστικό πλαίσιο, το μήνυμα είναι και η απόδειξη του εγκλήματος πολέμου. Η εξήγηση που δίνεται από το καλό παιδί αποδεικνύει επιπλέον ότι και η θρησκεία έχει τα όρια της με τέτοιου είδους θέματα. Το ίδιο ισχύει και πιο γενικά για το θέμα της γενοκτονίας.

Ατο κανείς ’κι αναγνώθ’, κανείς ’κι ξερ’ ντο λέγει,

μηδέ κι ο Πατριάρχης μου με όλους τους ποππάδες.

Κι έναν παιδίν, καλόν παιδίν, έρχεται κι αναγνώθει.

Σε αυτήν την ανάγνωση, η αθωότητα είναι αναγκαία και το σύμβολο που επιλέγει το άσμα μνήμης είναι το παιδί. Οι αθώοι και οι δίκαιοι είναι οι πρωταγωνιστές της τραγωδίας. Ακόμα και το τελικό μήνυμα του άσματος είναι συμβολικό διότι ξεπερνά κάθε όριο. Ενώ έχουμε το παραδοσιακό στοιχείο με τους στίχους:

Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρεα

κι’ Άϊ Γιάννες ο Χρυσόστομον, κλαίει δερνοκοπάται.

Όμως είναι άλλος που λέει:

Μη κλαίς, μη κλαις Άϊ Γιάννε μου και μη δερνοκοπάσαι.

Το άσμα χρησιμοποιεί το νοητικό σχήμα Deus ex machina δίχως όμως την παραδοσιακή αναφορά. Κατά κάποιο τρόπο όπως θα έλεγε ο Οδυσσέας Ελύτης μιλά ο εξόριστος ποιητής, μιλά η μνήμη μέλλοντος.

«Η Ρωμανία πέρασε, η Ρωμανία πάρθεν»

«Η Ρωμανία αν πέρασε, ανθεί και φέρνει κι’ άλλον».

Αυτή είναι η συμβολική συμβολή του Πόντου στον Ελληνισμό.

Ν. Λυγερός