Η αρχή του τέλους για την Τουρκική κυριαρχία στον Πόντο ήταν η κήρυξη πολέμου της Ρωσίας στην Τουρκία την Άνοιξη του 1916. Ο τουρκικός στρατός στάθηκε ανήμπορος να αντισταθεί στην επέλαση των 2 Ρωσικών στρατιών προς την Αργυρούπολη και προς την Τραπεζούντα αντίστοιχα και αναγκάσθηκε σε ταχεία οπισθοχώρηση.
Έτσι όταν οι Ρώσοι έφθασαν στη Γόμουρα (σημερινή Γιόμρα) λίγα χιλιόμετρα έξω από την Τραπεζούντα, ο Τούρκος Βαλής Τζεμάλ παρέδωσε την τύχη της πόλης και των τούρκων κατοίκων της στα χέρια του μητροπολίτη Χρυσάνθου με την ιστορική προσφώνηση : Από τους Έλληνες την πήραμε, στους Έλληνες την παραδίδουμε.
Όπως ήταν επόμενο ο ελληνικό λαός αγκάλιασε τους Ρώσους με ξέσπασμα ενθουσιασμού σας ελευθερωτές. Τότε ξεκίνησε ο αγώνας για την ανεξαρτησία, με όραμα την ίδρυση μιας Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου. Πρωτοπόροι αυτής της προσπάθειας ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος, ο Θεοφύλακτος, ο Μασσαλιώτης έμπορος Κωνσταντινίδης, ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός Καραβαγγέλης κ.α. ασπάστηκαν την ιδέα του Ελληνοποντιακού κράτους και αγωνίστηκαν με πάθος γι’ αυτή. Συγκλήθηκε τότε στις 28 Ιουνίου – 11 Ιουλίου 1919 το Γενικό Συνέδριο των Ποντίων στο Βατούμ της Γεωργίας στο οποίο έλαβαν μέρος οι αντιπρόσωποι των Ποντιακών οργανώσεων της Νότιας Ρωσίας, καθώς και οι αντιπρόσωποι των έξι μητροπόλεων του Πόντου και ανακήρυξαν την ανεξαρτησία της πατρίδος τους. Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου που σε ένα χρόνο μετονομάσθηκε σε Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων των Ελλήνων Ποντίων εκλέχτηκε ο Βασίλειος Ιωαννίδης και αντιπρόεδροι οι Λεωνίδας Ιασονίδης και Νικόλαος Λεοντίδης και δημιουργήθηκε η αντίστοιχη Βουλή του Πόντου. Η νεοσύστατη αυτή βουλή εκπροσωπούσε τους Ποντίους στις διασκέψεις των Παρισίων για τη δημιουργία ανεξάρτητων κρατών μέσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία , ενώ φρόντιζε με την ευαισθησία του συμπάσχοντος λαού για την περίθαλψη των προσφύγων της Τουρκίας που κατέφευγαν εκεί. Μ’ αυτές τις συνεχείς συμμετοχές της στις παγκόσμιες συναθροίσεις των Παρισίων και διατηρώντας στενές επαφές με τον Βενιζέλο, οι Πόντιοι ευελπιστούσαν να πετύχουν τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης Ποντιακής Δημοκρατίας. Αγωνιζόταν γι’ αυτό το παλιό όνειρο τους με περισσό πάθος, αλλά το πάθος σπάνια είναι αρκετό από μόνο του στην πολιτική αρένα για την επίτευξη τέτοιων φιλόδοξων στόχων. Ο Πόντος στερούνταν κάθε στρατιωτικής υποδομής, που αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για οποιοδήποτε πολιτικό εγχείρημα. Οι μεμονωμένες διπλωματικές τους ενέργειες χωρίς κανένα στρατιωτικό στήριγμα να τις προωθήσει δεν είχαν καμία τύχη για την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας που απ’ την αρχή του αιώνα λαός και Βενιζέλος καλλιεργούσαν στη βασανισμένη ψυχή των Ελλήνων. Μια ψυχή που διψούσε για όνειρα και ελπίδες έστω και απατηλές.
