(του Χρήστου Σαμουηλίδη).
Πρόκειται ουσιαστικά για ένα προαιώνιο λαϊκό παραμύθι με περίεργες οντότητες και ζωομορφικές φιγούρες, με χορό και θέατρο, μυσταγωγία και σάτιρα, με ρόλο και κορυφαίους, με χορικά και στάσιμα, όπως ακριβώς το αρχαίο δράμα.
Το δρώμενο των Μωμόγερων, που στο Καρυοχώρι είναι γνωστό ως Κοτσαμάνια, αναβίωσε για πρώτη φορά την δεκαετία του ‘30, από πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, μετά την μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Στις διάφορες παραλλαγές, καθώς το έθιμο ήταν απλωμένο σε όλο τον Πόντο και το Καρς, τα μέλη του θιάσου ήταν πάντα μασκοφορεμένα και ντυμένα με ρούχα που ταίριαζαν στο ρόλο και την εποχή τους.
Η παραλλαγή του Καρυοχωρίου προέρχεται από τη Λιβερά της Ματσούκας και είναι μάλλον η νεότερη, αφού διαμορφώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν διαμορφωνόταν και η εθνική συνείδηση. Τότε καθιερώθηκε η παράξενη ενδυμασία με τις φουστανέλες, τις περικεφαλαίες και τις πολύχρωμες γραβάτες, σατιρίζοντας τις ενδυματολογικές προτιμήσεις της αναδυόμενης αστικής κοινωνίας της εποχής. από [ΕΔΩ]
….Στους Μωμόγερους, ειδικά, ο χορός, μαζί με τη μουσική, το τραγούδι και τις επιφώνησεις, προκαλεί την εντύπωση υποτυπώδους χορικού τραγωδίας η κωμωδίας, πράγμα που μας δίνει μιαν ιδέα του πώς θα πρέπει να ήταν η προσθεσπική μορφή των αττικών δραμάτων. Γιατι οι Μωμόγεροι είναι στενότερα δεμένοι, από ό,τι οι αρχαίοι χορευτές του κλασικού δράματος, με τα παριστανόμενα: Είναι ταυτόχρονα και υποκριτές με ρόλο, τη μια στιγμή, και χορευτές την άλλη, και αντίστροφα. Μ’άλλα λόγια, τα ίδια μεταμφιεσμένα πρόσωπα άλλοτε παίζουν θέατρο κι άλλοτε χορεύουν σαν χορεύτες τον κοινό χορό, κάποτε μαλίστα μαζί και με τους
θεατές. Με χορό, λοιπόν, επαναλαμβάνω, αρχίζουν, γενικά, την παράσταση τους οι Μωμόγεροι, σ’όλες σχεδόν τις πενήντα τόσες παραλλαγές που έχουμε, και με χορό τελειώουν. Κάποτε ο χορός κρατάει σ’όλη τη διάρκεια της παράστασης η το δρώμενο παίζεται χορευτηκά. Με χορό και μουσική εκδηλώνουν τη λύπη τους για το θάνατο η, σε νεωτερικές παραλλαγές, για την αρρώστια του κεντρικού προσώπου, και με χορό και μουσική φανερώνουν τη χαρά τους για την ανάσταση η θεραπεία του, καθώς και για το γάμο του, σε άλλες παραλλαγές, με τη Νύφη…
